Tempelreiniging
“En Jezus ging de tempel binnen en dreef allen uit, die verkochten en kochten in de tempel, en de tafels der wisselaars keerde Hij om en de stoelen van hen, die de duiven verkochten, en Hij zeide tot hen: Er staat geschreven: Mijn huis zal een bedehuis heten, maar gij maakt het tot een rovershol.”
Matteüs (6:24) legt even uit waarom Jezus die tafelen en stoelen omkieperde: “Niemand kan twee heren dienen: hij zal de eerste haten en de tweede liefhebben,…,Jullie kunnen niet God dienen én de mammon.”
Duidelijke boodschap: geen geld in de tempel!
Dat ‘jullie’ van Mattheus sloeg blijkbaar niet op de Romeinen. Die zeiden tegen elkaar “Een god en mammon dienen kan best” laten wij maar eens een tempel óp het geld zetten. In dat geval bedoelden ze de tempel waarin ook Hypnos, die zij Somnus noemden, woonde. Daarom zetten ze de slaapgod zelf ook maar op de munt.
Die munt werd in 310 en 311 na Chr. geslagen en toont volgens de numismatologen (van het Münzkabinett, Staatliche Museen zu Berlin) op de kopzijde Marcus Valerius Romulus, de zoon van Maxentius. Hij overleed in 309 en vader Maxentius liet voor hem een groot mausoleum bouwen, waarin zijn lichaam werd bijgezet. Op de keerzijde van de munt staat een graftempel met in de nissen links en rechts Somnus en zijn broer Thanatos die bij de Romeinen Mors heet.
Op de prent ‘Het Paleis van de Slaap’ van Hypno(1773) zien we een soortgelijke tempel. Bovenop het gebouw staan de godinnen Diana en Nacht. Nacht heeft in haar armen haar kinderen Slaap (Hypnos) en Dood (Thanatos). In het midden in de nis staat Slaap met papavers in zijn hand. In het huis wemelt het van de Oneiroi (Dromen). De pilaren vormen ter linker zijde en ter rechterzijde een poort waardoor de dromen naar buiten komen. Boven de linker poort staat een olifant. Diens ivoren slagtanden verwijzen naar de ivoren poort waaruit bedrieglijke dromen komen. Duivelse gedaanten en elkaar vertrappende mensen tuimelen naar buiten. De koe aan de rechterkant personifieert de gepolijste hoornen poort waardoor de waarachtige dromen uitvliegen. Sterren, een maansikkel en wonderlijke mensen met indianentooi en tulband staan voor exotische dromen.
Helemaal nieuw was het niet om Somnus op een munt te zetten. Tussen 193 en 217 (Na Christus) was Julia Domna (170 – 217) Romeins keizerin. Tijdens haar bewind liet ze een munt slaan met haarzelf aan de ene kant en op de keerzijde een gevleugelde Somnus liggend op een leeuwen vacht en een toorts in zijn hand. Domna was een van de machtigste personen binnen het Severische huis en waarschijnlijk een van de machtigste keizerinnen die het Romeinse Keizerrijk kende. Ze is gevierd als de vrouw die de filosofie in het Romeinse Rijk opnieuw een vooraanstaande positie verleende en werd geroemd om haar politieke scherpzinnigheid. Haar twee zonen konden elkaars bloed wel drinken. Beiden eindigden door moordenaarshand en dat bracht Julia Domna tot zelfmoord door hongerstaking.
De afbeelding op de munt doet denken aan de prenten die Moeder Nix (Nacht) voorstelt. Terwijl ze met Hypnos over de aarde vliegt brengt ze met haar zwarte cape duisternis en strooit Hypnos de slaapverwekkende papavers uit.
Als Hypnose afgebeeld is leunend tegen een leeuw of zoals op de munt van Julia Domna op een leuwenhuid ligt dan wordt daarmee uitgedrukt dat de slaap alles bedwingt. Schilder en Hypnos adept Fernand Khnopff, schilderde Hypnos in combinatie met een Sfinx met pantervel.
Des caresses, 1896, Museum van Schone Kunsten, Brussel. / Liefkozing van de Belgische schilder Fernand Khnopff
Rond 1966 bedacht ontwerper Rudi Gernreich een ‘second skin’ met tijgerprint omdat hij vond dat seksueel bevrijde vrouwen eruit moesten zien als oerwoudbeesten Modeontwerper Azzedine Alaïa bekend om zijn ‘form fitting’ couture; kleding als tweede huid kleedde in 1991 zijn modellen in panterprints. Zo lijkt een vrouw in een bontjas een grote kat: aaibaar, maar pas op voor de klauwen. Misschien wilde keizerin Julia Domnus zo gezien worden.
De Grieks-Romeinse auteur Pausanias (150 na Chr.) vermeld in zijn reisgids ‘Beschrijving van Griekenland’ dat hij een tempel voor Asclepius in de plaats Sicyon zag. Daar staan beelden van Oneiros en Hypnos die een leeuw in slaap sussen. Pausanias gebruikt hier voor Hypnos de naam Epidotes, die betekent “vrij gever”, een bijnaam waarmee ook andere goden aangeduid worden zoals Zeus, Mantineia en Sparta.
Liggend dubbelportret
De tweelingen Hypnose en Thanatos personifiëren de slaap en de dood. Hun attributen zijn de papaver als slaapverwekkende plant en de gebluste toorts als het gedoofde leven. De slaap wordt vaak de kleine dood genoemd. Soms zijn de broers uitgebeeld als één persoon. Dat gebeurt ook op deze munt uit 218-222 Na C. Aan de kopzijde een jonge Macedonische senator met diadeem en aan de keerzijde een gevleugelde Somnus / Thanatos met een papaverkrans om het hoofd en liggend op een rots. Tegen zijn voet staat een omgekeerde gebluste toorts.
Soms wordt Somnus uitgebeeld als een liggend slapend kind zoals deze zwarte Somnus.
In 1770 betaalden Josiah Wedgwood Bentley en zijn partner Thomas Bentley vijf pond sterling om een gipsen mal te laten maken. Hun voorbeeld was de zwart marmeren Somnus die Alessandro Algardi in 1630 maakte en nu staat in Galleria Borghese in Rome. Met de gipsen mal maakten ze Somnus beeldjes van zwart basalt en hoewel Wedgwood zijn beeld in zijn verkoopcatalogus Morpheus noemt is het nu erkend als Somnus. Ook hier ligt de slaapgod op een rotsachtige bodem. Met zijn rechterarm over zijn hoofd en in zijn linkerhand een bos papavers. Hoewel ze ooit in serie gemaakt werden zijn er wereldwijd nog maar twee exemplaren bekend.
Seleucus I (358 – september 281 v.Chr.), bijgenaamd Nicator (d.i. “overwinnaar”) vergezelde als generaal Alexander de Grote op zijn tocht naar Azie. Daarna bracht hij tijdens zijn regering een munt in omloop met aan een kant een stier en aan de andere kant het gevleugeld hoofd van Hypnos.
Tijdens een van zijn militaire avonturen probeerde Seleucus voordeel te halen uit de verwarring onder zijn tegenstanders door verzonnen verhalen te verspreiden in de provincies en onder hun soldaten. Volgens een ervan had hij in een droom Alexander naast hem zien staan suggererend dat hij diens steun had.
Nadat de Grieken onder aanvoering van Alexander de Grote Egypte veroverden zochten ze naar manieren om beide volkeren te verenigen. Daarom verenigden ze verschillende belangrijke Griekse goden, zoals Zeus en Hades met de Egyptische Osiris en stier Apis. De ‘nieuwe’ god Serapis, konden zowel Grieken als Egyptenaren vereren,
Antieke bronnen vermelden dat Seleucus net voor de dood van Alexander de tempel van de god Serapis bezocht. Deze samentrekking tussen Osiris en de stiergod Apis kreeg van Asclepius genezende talenten toegedicht. Seleucus zou in de tempel geslapen hebben in de hoop dat Alexanders gezondheid zou verbeteren. Dit verhaal wordt echter betwijfeld omdat de Grieks-Egyptische Serapis op dat moment nog niet uitgevonden was. Misschien bezocht hij een tempel van Asclepius waar meestal ook een plekje voor Hypnos was.
De stiergod Apis was een vruchtbaarheidssymbool waarmee koningen uit het Oude Rijk zich graag verreenzelvigden. Zou Seleucus zichzelf zo op de munt afbeelden en daarbij zijn gedroomde steun van Alexander de Grote willen onderstrepen met de afbeelding van de god van slapen en dromen? Om die visie onder de aandacht te brengen was een munt die van hand tot hand ging een ideaal propagandamiddel.
Tijdens de regering van de Ptolemaeën werd de verering van de Apisstier een heuse cultus. De keuze door priesters van een jonge zwarte stier met een wit vierkant op zijn voorhoofd ging gepaard met een groot feest. Op de dood van de stier volgde dagenlange nationale rouw. Omdat de stier zich na zijn dood verbond met Osiris, was hij ook een dodengod.
De combinatie-god Serapis was nog niet geboren. Probeerde Seleucus het eerst met de Griekse Hypnos en de Egyptische Apis? De combinatie slaap en dood bestond al. Leven en dood als twee kanten van een munt?
In 44 voor Christus betaalden de Romeien hun boodschappen met een denarius waarop de begrafenis van Julius Caesar staat. Ze toont zijn wassen beeltenis (simulacrum) als de herder/koning Endymion, herrijzende uit slaap/dood, als maangodin Selene (Luna) afstapt van haar wagen om hem te bezoeken. Zij is vooral bekend om haar liefde voor de herder Endymion, die uiteindelijk ook een god werd.
De gevleugelde figuur met de fakkel van onsterfelijkheid is mogelijk Hypnos (Somnus)
Toch geld in de tempel?
Hypnotherapeut schatplichtig aan Hypnos
In het uitgebreide godenrijk van de Romeinen en Grieken was Hypnos een klein maar pittig godje dat kennelijk toch belangrijk genoeg om af en toe per munt onder de aandacht te brengen.
Van de meeste andere goden resteert niet meer dan een uitdrukking. We kunnen een doos van Pandorra tegenkomen, een Archileshiel hebben, Sisifusarbeid doen door een Augiastal uit te mesten en uiteindelijk toch Morsdood zijn.
Maar de ster van Hypnos stijgt gestaag. Niet alleen heeft hij sinds 1843 wereldwijd een groeiende schare volgelingen in de persoon van duizenden hypnotherapeuten, ook zijn valuta neemt flink in waarde toe.
Met een drachme waarop een stier en Somnus staan kon een Romein 2300 jaar geleden na zijn bezoek aan de Somnus-tempel een brood kopen. Nu betaalt hij er een uur hypnotherapie mee. (€85,00)
Met een assarion kon je rond 200 na Christus in de stad Nikopolis ad Istrum waar Julia Domna de baas was misschien een tas vol boodschappen kopen. Als de moderne hypnotherapeut deze valuta in zijn tempel accepteert is ze goed voor een hypnotische maagband. (€450,00)
©2020, Johan Eland
Geïnteresseerd geworden in hypnose? Om meer te weten te komen over hypnose vanuit algemene belangstelling of het volgen van een opleiding, meld je dan aan voor een gratis webinar, informatieochtend of instapcursus hypnose.