Etalage hypnose

Etalage-hypnose

Je zult maar een winkelier zijn met grote etalageruiten. Bij de opening ongetwijfeld de trots van elke ondernemer maar nu, denkend aan de komende gasrekening slaat menigeen de schrik om het hart.
Zo’n grote etalage is een kostenpost, maar kun je zonder?
Internetwinkeliers zeggen al gauw van wel maar die hebben een hele website tot etalage verheven. Want ook zij willen hun koopwaar uitstallen en kopers lokken.
Een glazen etalage is niet alleen om koopwaar uit te stallen maar ook om aandacht te trekken en passanten de winkel binnen te lokken. Op zoek naar kunstgrepen om de etalage zo doeltreffend mogelijk in te richten werd ook gekeken of hypnose daarbij kon hebben.

Lokeenden

In de monumentale, soms beklemmende, film ‘Berlin: Die Sinfonie der Großstadt” (1927) van Walter Ruttmann over de moderne Duitse steden in het begin van de vorige eeuw zien we in veel straatbeelden talloze grote hoge etalageruiten. Om de economische dynamiek te benadrukkend draait na 45^e minuut een hypnotische spiraal in de etalages.
Het is hetzelfde dolgedraaide consumentisme waarmee de Nederlandse schrijfster en dichteres Til Brugman in 1935 met haar ‘Schaufenster-hypnose’ de vloer aanveegt. Haar hoofdpersoon lijkt zelf ook dolgedraaid door de kapitalistische consumptiemaatschappij en in het bijzonder door de reclame. In het verhaal raakt de ik figuur bij het zien van de etalages van grote warenhuizen in een hypnose. Zij wordt overvallen door ‘de alledaagse koorts van het Amerikanisme der kwantiteit’. Het gaat over de obsessie van een aanvankelijk koopzieke en later kleptomane mens, die zichzelf steeds maar kalm en met nadruk verzekert niet afwijkend te zijn.
De hoofdpersoon komt op een dag in een grote stad aan met de bedoeling om een van de vele facetten van het leven van die stad te leren kennen. Bijna als antwoord op de film ‘Berlin: Die Sinfonie der Großstadt” uit 1927 zegt hij of zij: “Ik had, ronduit gezegd, slechts één doel voor ogen, ik wilde eens de een of andere kant van het grotestadsleven door en door leren kennen.”

Als door een onzichtbare hand geleid komt de ik van het verhaal tegenover een etalage te staan, die vol staat met kunstig op elkaar gestapelde blauw geëmailleerde melkkokers. Onderaan grote melkkokers, doch dan naar boven toe steeds kleinere kokers, die tenslotte ergens in den achtergrond weer met elkaar verbonden zijn, zodat het geheel een poort vormt. De ik raakt onder den ban van deze serie. In deze hypnose begrijpt hij met geen mogelijkheid meer hoe hij of zij zo lang zonder die melkkokers geleefd kan hebben, ja, hij of zij vraagt zich zelfs af, of er zonder de vervulling van deze melkkokers wel een leven denkbaar is, om vervolgens met angst aan alle Chinezen te denken, die ergens heel ver, zonder melkkoker op het een of andere dorp toelopen. Alle melkkokers worden gekocht – zij worden gevolgd door grote voorwerpen en kleine voorwerpen, doch van alles een serie, tot het huis van den man de triomf van de serie geworden is en hij geen mogelijkheid en geen uitweg meer heeft om nog meer te kopen en er een wanhoop komt, die eerst tot ruilen leidt, dan tot het stelen van steeds kleinere voorwerpen en tenslotte naar een psychiatrische inrichting.

Het idee van etalage-hypnose paste ook in het straatje van de Duitse fascisten. Zij beweerden dat joden grote hypnotische en suggestieve talenten hadden waarmee ze onder meer via de pers, geneeskunde en psychologie probeerden het Duitse volk te domineren. Ook door de reclame wilden ze hun macht laten gelden. De rabiate jodenhater Arthur Trebitsch schreef in 1921 over de hypnotiserende werking van de etalage van joodse winkeliers. Met het joodse ras zo eigen hypnotische talent meent Fritz dat hun etalages een bijna mesmerische invloed uitstralen op de grote massa’s nieuwsgierige mensen. “Rekenend op het kudde-instinct van het publiek betalen veel grotere joodse bedrijven mensen, uitsluitend om heen en weer te lopen op de stoep voor hun winkels en als de belangstelling daarvoor groot genoeg is stoppen ze af en toe voor de winkelramen alsof ze nieuwsgierig en geïnteresseerd zijn. Hun voorbeeld vraagt om imitatie en dit soort bedrijven wordt altijd belegerd door mensen. Zodra een ingehuurde lokeend zich van de menigte scheidt en de winkel binnengaat lijkt de beweging besmettelijk te worden en volgen anderen “. Trebitsch weet wel waarom de joden hun toevlucht nemen tot deze hypnotische streken. “Ze bieden alleen maar slechte kwaliteit kleding te duur aan.” Het sneue vindt hij dat vooral nette Arische vrouwen en meisjes weerloos zijn tegen de joodse hypnose en suggestie.

Kan man Leute vorm Fenster hypnotisieren?”

Hypnotiserende etalages waren kennelijk een boeiend onderwerp. Het etaleursbedrijf Burnus bekeek het positief en maakte zelfs een reclamefolder die ernaar verwees: “Kan man Leute vorm Fenster hypnotisieren?” Het bedrijf beloofde etalagekasten op maat die zouden zorgen voor een Knall-effect dat de kooplust zou aanwakkeren.
Toch kon zelfs Arthur Trebitsch in zijn oververhitte fantasie niet verzinnen wat er al in Amerika gebeurde. Geen lokeenden op de stoep vóór de winkelramen maar binnen in de etalage.

“Niet dood, alleen maar gehypnotiseerd”

…. was in 1897 de kop van een grote advertentie van een winkelier in een Amerikaanse krant
In de advertentie werd een voorstelling aangekondigd van professor Delly en zijn dochter Isabella. “…De jongedame, wordt aan het einde van prof. Delly’s amusante en leerzame hypnotische voorstelling in een hypnotische trance in onze etalage geplaatst. Ze zal daar de hele week zonder eten of drinken en met nauwelijks een waarneembare beweging worden achtergelaten. Aan het eind van de week wordt Isabella op vrijdagavond acht uur naar het Bowne Opera House gedragen en daar wakker gemaakt…” Het werd een populaire manier om aandacht te trekken. Het rondreizend hypnotiseursechtpaar Elmer en Beatrice Knowles Prather bood een voor die tijd een verfijnde hypnosevoorstelling. Naast het gebruikelijke hypnotiseren van mensen uit het publiek hadden de Prathers de gewoonte hun aankomst in een stad aan te kondigen door een gehypnotiseerd persoon – af en toe een lokale deskundige en meestal Samuel McKean, de broer van Abby- 24 tot 48 uren voor aan het optreden in de etalage van een prominente winkel te kijk te zetten.
Toen dergelijke demonstraties meer gemeengoed werden gooiden de Prathers het over een andere boeg en bedachten meer spectaculaire stunts. Bijvoorbeeld door stedelingen die ze hadden gehypnotiseerd levend te begraven. Als de lokale wetshandhavers die bezigheid te gortig vonden weken ze uit naar een andere vaardigheid van Elmer: gedachtenlezen.
Over dat levend begraven was niet iedereen even enthousiast. In juni 1897 verhinderde plaatsvervangend sheriff Sweteland in het Mexicaanse Oswego het begraven van de 17-jarige zoon van Francis O’Neill op de lokale begraafplaats. De jongen hoorde bij een groepje onder leiding van professor K. Heliobas, (Charles H. Donovan) die hypnosedemonstraties gaf in Oswego en aangrenzende provincie. Dat de 17-jarige in hypnotische sluimering in etalages werd vertoond, vonden zijn ouders prima maar hem door professor Heliobas laten begraven ging hen net iets te ver. Het lukte de professor niet hen te overtuigen waaruit de redactie van de The Niagara Sun concludeerde dat de professor een nephypnotiseur was.

Op dinsdag 6 april 1897 kwam een hypnotiseur die zich professor Laska noemde naar Sterns warenhuis in Fifth en Hampshire in het Amerikaanse Quincy. Een menigte van 2.000 inwoners verzamelde zich rond de winkel en blokkeerde volgens de kranten het trottoir. Charles H. Hensler, een portier van het nabijgelegen St. James Hotel had over de voorsteling gelezen en stemde ermee in om door professor Laska in Sterns etalage te worden gehypnotiseerd en daar 48 uur te blijven zonder eten en drinken. Daar sliep hij de van dinsdagnacht tot donderdagavond terwijl de paarden en koetsen het Stern warenhuis voorbijklepperden en klanten in de etalage staarden en binnenliepen om bijvoorbeeld een van Stern’s $10 paaskostuums, waarvoor flink geadverteerd was, te kopen. Hij sliep ook door ondanks dat voorbijgangers hem probeerden wakker te maken en Charles Stern, de eigenaar van de winkel en verschillende andere bekende burgers een naald mochten steken in Hensler’s oorlel.

Hielp het?

De hamvraag is natuurlijk of zulke stunts de verkoop bevorderden. De plaatstelijke krant ‘Quincy Whig’dacht van wel. ‘Men kan ervan uitgaan dat Stern op die weekdagen meer kleding verkocht dan normaal, doordat hij meer kopers aantrok met de ‘Sleeping Man-stunt’ in de etalage.
Ook de ‘The Pokeepsie evening enterprise’ meldde op 20 october 1897 een soortgelijke succesvolle voorstelling.

Mis

Soms ging het mis. zoals in 1902 in Howard City. Dat voorval haalde op 11 maart de kolommen van de Amerikaanse Nederlandstalig krant ‘De Grondwet’. Onder het kopje ‘Een echte slaapkop’ wordt verteld hoe een menigte zich verzamelde voor een etalage waar een gehypnotiseerde jongeman had liggen slapen. Op het moment dat de jongeman slapend weggedragen zou worden naar een zaal waar de voorstelling afgerond zou worden groeide de menigte nieuwsgierigen zo hard dat het plaveisel het begaf en de toeschouwers inclusief slaper en dragers ruim 3 meter naar het ondergelegen souterrain tuimelden. De Grondwet vermeld droogjes dat niemand gewond raakte en de slaper tijdens het voorval gewoon doorsliep.
Dat de etalagehypnose geen kortstondige lokale rage was blijkt als in 1958 de Australische bisschop Mgr. William Brennan van Toomwoomban katholieken verbiedt voorstellingen met hypnotische experimenten bij te wonen vanwege de morele gevaren van het hypnotisme. Dit verbod is in alle rk kerken voorgelezen en maakte kennelijk zoveel indruk dat een jonge rk balletlerares, die zich in de etalage van een zaak te Toomwoomba in een dertig uur durende hypnotische slaap wilde laten maken, daar van afzag.
Ook Amerikaanse lokale overheden zagen de oploopjes met hun verkeersoverlast met lede ogen aan. Steeds meer gemeenten verboden etalagehypnose. Anno 2022 hebben veel   gemeenten zoals Everett Washington nog steeds een verbod in hun gemeentelijke verordening:
It is unlawful for any hypnotist or mesmerist, or other person, to exhibit or display, or permit to be exhibited or displayed, any subject of any hypnotist or mesmerist, or any person while under the influence of or alleged influence of hypnotism or mesmerism, in any window or public place outside of the hall or theater where such hypnotist or mesmerist is giving his entertainment or exhibition. (Prior code § 6.26.010.)
Weliswaar een oude verordening maar overtreders kunnen rekenen op een moderne boete van 500 dollar of 6 maanden brommen…

Toch slapend rijk worden?

Hoewel de Amerikaanse verboden zich richten op het liggend slapen in een etalage kunnen juristen zich de tanden stukbijten op de vraag of de levende etalagepop ook onder die verbodsbepaling valt. Steeds meer modellenbureaus gebruiken hypnose om levende etalagepoppen te maken. Na een intensieve hypnosetraining en voorzien van een persoonlijk wachtwoord kunnen winkeliers – veelal kledingzaken – de modellen inhuren en hen urenlang in eenzelfde houding in een etalage of ergens in de winkel de koopwaar laten vertonen. Het modellenbureau is er trots op dat hun modellen helemaal ‘verlamd’ zijn en alleen hun ogen kunnen bewegen. De winkelier kan de levende pop natuurlijk desgewenst ‘uitzetten’.
Voor wie dat maar niks vindt en liever wil voortborduren op de etalagekasten van de firma Burnus zoekt op ebay een motorisch aangedreven hypnotische blikvanger. Voor € 100,- verzeker je je van een doorlopende stroom slapende klanten.

Bronnen

1. Begraven jongen O’Neill, The Niagara Sun. 22 juni 1897,
2. Deutscher Geist – oder Judentum. Der Weg der Befreiung. Verlag Ed. Strache, Berlin/Wien/Leipzig 1919; Antaios-Verlag, Berlin 1921,
3. Kan man Leute vorm Fenster hypnotisieren? Reclamebrochure Burnus, zonder jaar (Ca. 1930) Eigen collectie,
4. Levende etalagepoppen   Human Statues modeling agency,
5. Schaufenster Deko Dekoration Illusion Hypnose Rad Blickfang

©2022, Johan Eland

Bij de afbeelding boven dit artikel: Those pretty ladies caught my eye from quite a distance. They seemed very comfortable with the camera and gave me those natural expressions and poses ;) In Poland – there are many views like this one