Gebedsgenezingen: van God los?
Kun je genezen door te bidden? Oud-huisarts Dick Kruijthoff uit Bleskensgraaf gelooft van wel. Hij stond als wetenschapper argwanend tegenover de beweerde gebedsgenezingen, maar als gelovige ging zijn hart sneller kloppen toen hij 13 jaar geleden van een patiente, die 17 jaar eerder was geoperereerd en sindsdien doorlopend leed aan posttraumatische dystrofische pijn, ineens weer kon lopen.
De patiënte vertelde dat ze bij een gebedsgenezingsdienst uit haar rolstoel was gesprongen en daarna de hele nacht had gelopen en gefietst.
“Dat kan eigenlijk niet”, zegt de arts. “Als je je spieren lange tijd niet gebruikt, kun je niet zomaar weer fietsen en wandelen. En dat deed ze wel, ik zag het met eigen ogen.”
Hoe kán dat? Kruijthoff (67), waarnemend huisarts en lid van de Protestantse Kerk in Nederland, deed er onderzoek naar. Onlangs promoveerde hij aan de Vrije Universiteit in Amsterdam op zijn proefschrift Genezing na gebed.
“Ik wilde niet bewijzen of ontkrachten dat God bestaat of dat gebedsgenezing werkt, maar begrijpen wat er gebeurt, als arts en als gelovige”, zegt Kruijthoff, om de kritiek te weerleggen dat hij als christen te makkelijk in wonderen gelooft. “Er zijn over gebedsgenezing veel stellige meningen, zonder dat mensen de feiten kennen. Dat merkte ik toen mijn patiënte in de publiciteit kwam. De ene groep vindt het geweldig, halleluja! Anderen zeggen: het zit tussen de oren, ze is vast niet eerst ziek geweest, er is geen bewijs dat ze genezen is door het bidden. Ik wilde feitelijk weten wat er gebeurt. Zodat mensen er met meer nuance over kunnen nadenken.”
Voor zijn onderzoek meldden 83 mensen zich aan die zeiden genezen te zijn na gebed.
Kruijthoff beseft de daarin besloten beperking: Mensen bij wie bidden níet heeft geholpen, vallen buiten zijn studie. Terwijl die negatieve ervaringen er wel zijn, er wordt veel gebeden, maar weinig genezen.
Van de 83 aanmeldingen, waren sommige genezingen te lang geleden, of ontbraken de medische gegevens. Uiteindelijk selecteerde Kruijthoff 27 mensen – gelovig en ongelovig – voor nader onderzoek samen met de medische faculteit en de faculteit geesteswetenschappen.
Kruijthoff vroeg vijf medische specialisten de dossiers van de patiënten te bestuderen. Om kritiek te voorkomen dat dit team bevooroordeeld was, werd erop gelet dat daar niet alleen gelovige artsen inzaten. Verder vroeg hij advies aan een placebo-deskundige, om uit te sluiten dat mensen alleen hersteld zijn omdat ze zoveel van gebed verwachtten.
Emotionele ervaring
De uitkomsten verrasten Kruijthoff. 11 van de 27 gevallen werden ‘medisch opmerkelijk’ genoemd. Er was sprake van een, zoals hij het omschrijft, ‘verrassend en onverwacht beloop in het licht van de medische kennis van de ziekte, en er was een tijdsrelatie met gebed’.
“Dat is meer dan ik had verwacht”, zegt Kruijthoff op grond van bevindingen met gebedsgenezing in Lourdes en de katholieke kerk. “De meesten waren in een gevorderd stadium van een ernstige chronische ziekte. Ze genazen plotseling en dat is op zijn minst opmerkelijk. Ik zie nooit mensen in mijn praktijk die pillen nemen of de dokter vertrouwen en dan ineens beter zijn. De meesten bleven vrij van klachten, bij een enkeling kwamen die na verloop van tijd weer terug.”
Opvallend vindt de huisarts ook, dat het moment van genezing bij een meerderheid van alle 83 deelnemers samenging met een emotionele ervaring. “Men had het gevoel overrompeld te worden, of aangeraakt, dat er een warme jas om hen heen werd gelegd. Sporadisch meldden mensen dat ze een visioen hadden of een betekenisvolle droom. Of dat het in een gesloten ruimte ineens gaat waaien.”
Persoonlijk gebed
Tegen Kruijthoffs verwachting in, vonden de meeste ‘genezingservaringen’ niet plaats bij gebedsbijeenkomsten, maar na een persoonlijk gebed, tijdens een kerkdienst, bij een ziekenzalving.
Dat bidden is niet voorbehouden aan gelovigen, benadrukt Kruijthoff: “Een vrouw die uitgesproken antireligieus was, richtte zich in haar wanhoop tot God. Zij merkte dat ze genezen werd.”
Twee dimensies
De arts is verrast dat bij meerdere mensen de klachten verdwenen, maar dat de ziekte er medisch gesproken vaak nog wel was. “Het verschil tussen de subjectieve beleving en de objectieve gegevens is heel opmerkelijk. Een vrouw met MS kon nadat ze thuis had gebeden, alles weer. Op de MRI-scan was de ziekte nog wel te zien. Dat was ook het geval bij drie mensen die hersteld waren van gehoorproblemen, terwijl audiometrisch onderzoek geen verbeteringen liet zien.”
Hoe is dat te verklaren? “Al die 83 mensen, ook als ze ongelovig zijn, zeggen: dit komt door God”, zegt Kruijthoff. “Het biomedische model volstaat niet om dit te verklaren. De genezingservaringen zitten op het snijvlak van medische wetenschap en geloof. Een open dialoog tussen die twee lijkt me heel mooi.
“Ik geloof dat ik door God genezen ben”, zegt zijn patiënte. “Maar ik heb geen idee waarom Hij dit bij mij heeft gedaan. God heeft geen lievelingetjes, Hij houdt van iedereen. Dat je harder moet bidden als herstel uitblijft, daar geloof ik niks van. Je kunt God niet voor je karretje spannen. Ik weet ook niet hoe dat dan wel zit. Het is heel jammer, maar ik ben er in die zin niet wijzer van geworden. Ik heb wel meer vertrouwen in Hem gekregen.”
In 2015 kreeg ze een nieuwe neuroloog. “Zij wist ervan, in mijn dossier stond: ‘spectaculaire verbetering door gebed’. Ik deed een test en er werd een scan gemaakt, om andere oorzaken uit te sluiten. Ze concludeerde dat ik nog steeds Parkinson had.”
Drie jaar geleden kwam een deel van de symptomen terug. “Ik vond dat heel erg”, zegt ze. “Het is een heel proces geweest, maar ik aanvaard nu dat het zo is en ben dankbaar dat ik acht jaar geen klachten heb gehad.”
Niet nieuw
Dick Kruijthoff is niet de eerste eerste dokter die zich in het verschijnsel verdiept: De Nederlandse hypnose pionier en zenuwarts dr. Solomon Koster bestudeerde in 1953 ook een aantal ‘wondergenezingen’. Vooraf definieert Koster wat hij verstaat onder een gebed: ”U zult menen, dat vanzelfsprekend een gebed is een vragen aan de Almacht om iets en in dit verband hier, om genezing.” Dat vindt Koster te beperkt: het gebed, als het vragen om iets, zou zeker veel te eng en daardoor volkomen onjuist zijn. Bidden wil zeggen het zo nauw mogelijk in contact zijn met de Scheppende.”Almacht, door ons God genoemd. Goed bidden wil zeggen steeds in contact zijn met die Almacht.
Zijn studie beperkt Koster tot genezingen van organische ziekten door gebed.
Ook hij bespeurt voorafgaande zijn onderzoek bij zichzelf enige tegenzin. Toch maakt hij een studiereis naar Lourdes en de studie die zoals hij schrijft: ”Mijn denken in deze richting totaal veranderde.’ Koster beperkt zich niet tot de katholieke wonderen maar zoekt ook naar protestantse, joodse, boedistische en mohammedaanse gebedsgenezingen en verbaast zich over het kleine aantal protestante wondergenezingen.
Hij vindt slechts één medische beschrijving van een genezing door gebed bij een protestant. Deze patiënte kwam bij Koster voor een hypnosebehandeling van migraine maar leed ook al tientallen jaren aan buikpijn door tbc-knobbels die ook na operaties niet minder werd. Uiteindelijk verzwakte ze zo dat ze nauwelijk op haar benen kom blijven staan en met Pasen haar huisarts en haar tbc-arts zeiden dat alleen een wonder haar nog tot in Pinksteren in leven zou kunnen houden.
Kwakzalversmiddelen wilde ze niet: ‘Als god me wil genezen doet hij dat wel zonder kwakzalverij’, maar begon grote delen van de dagen intensief te bidden. Na 14 dagen kreeg ze honger. Ze begon weer te eten en een paar uur later was de pijn verdwenen en besloot ze: ‘Ik ben genezen’.
Koster die dit alles van nabij meemaakt zegt om dit te verklaren voor een onoplosbare moeilijkheid te staan. Oplossingen van andere hypnotiserende dokters deelt hij niet. Babinski dacht aan de mogelijkheid van nieuwe nog onbekende natuurwettten. Schleyer zoekt het in de oververtegenwoordiging van vrouwen in het aantal genezigen 47-185 (1: 3,9) Koster wijst er op dat dat vrouwen in het algemeen meer godsdienstig geloof hebben maar ook dat mannen misschien moeilijker hun werk in de steek kunnen laten voor een bezoek aan Lourdes.
Kritiek heeft Koster op de neuroloog Jean Martin Charcot: ‘Die bezocht Lourdes nooit maar beschreef de genezing van enkele hysterische patienten door gebed of het aantrekken van het hemd van een heilige en scheert nu alle genezingen over één kam’. Maar zegt Koster: hij negeert eenvoudig de genezingen van ontwijfelbaar organische ziekten.
Koster benadrukt dat bij de door hem beschreven patiënten die van organisache ziekten genazen meestal van hysterie geen sprake was.
Toch meent hij dat de genezing van een lichamelijke afwijking gevonden moet worden in de psyche. Die vormt immers een onverbrekelijke eenheid met de soma:”Het geweldige Godsgeloof roept bij enkele mensen, ook bij sommigen, die bewust misschien menen weinig gelovig te zijn, wanneer zij een bepaalde praedispositie hebben, een zo enorme versnelling en versterking van het lichamelijke genezingsproces teweeg, (dat altijd geschiedt via de psyche), dat het is, alsof het geloof een katalysator is; daardoor treedt dan een wondergenezing op, dus een genezing van een organisch lijden in een minimum van tijd, (enkele seconden tot uren of hoogstens 1 tot 2 dagen…”
Koster meent zijn opvatting onderstreept te zien door het feit dat onder de beschreven wondergenezingen geen enkel geval is van een klein kind. Kinderen zouden dus nog te weinig geloof hebben om de geloofskatalysator in werking te doen treden.
Blijft natuurlijk de vraag hoe het komt dat de Katholieke wondergenezingen het getalsmatig winnen van de protestante. Koster denkt dat de uitgebreide en kleurrijke rituelen van de Katholieke kerk een belangrijke rol spelen: “Men moet Lourdes bezocht hebben om te beseffen, dat hier a.h.w. een centrum, een brandpunt is, waar wondergenezingen de meeste kans krijgen te ontstaan. De gehele dag wordt overal de hulp van God, Christus, Maria en Bernadette, aangeroepen. De indrukwekkende processies elke dag met de geestelijken in hun fraai-gekleurde gewaden, de baden in het heilige water, de gemeenschappelijke gezangen en optochten, ook ’s avonds met kaarsen, de gebeden en de preken bij de Grot, waar Maria aan Bernadette verscheen: het is alles geweldig stimulerend. Daarbij dan nog de geest van de uiterste hulpvaardigheid, als in de oertijd van het Christendom bestaan moet hebben…”
Het Lourdes van de Betuwe
Wie aandacht besteed aan gebedsgenezing in Nederland kan niet heen om de periode ‘Jomanda’. Zij was een zelfverklaard medium dat in de jaren 90 in het Gelderse Tiel tallooze grootschalige bijeenkomsten ‘zogenaamde healingsessies’ organiseerde om mensen te genezen van allerlei ziekten. Dat deed ze vooraldoor contact te leggen met gene zijde en zou als intermediair hun aandoening kunnen genezen, hun verdriet doen verdwijnen of hun gehandicapte kind proberen te helen. Via haar werden mensen rechtstreeks bestraald en ook werd voorwerpen en vooral water voor thuisgebruik door Jomanda ingestraald. Sommige volgelingen meenden dat Jomanda ‘een reïncarnatie van de maagd Maria’ was.
De grootschalige aanpak en de grote aantallen mensen die naar Tiel trokken en beweerden genezen te zijn was natuurlijk aanleiding tot veel onderzoek.
Het tijdschrift ‘Directieve Therapie’ (nr.16,1996) wijdde er een flink artikel aan van K. Hoogduin cs. Ze basseerde zich vooral op het werk van Wilson en Barder die hadden uitgevonden dat behalve de eigenschappen van een therapie ook de eigenschappen van patienten belangrijk zijn. Naast deze therapiefactoren lijken de door Wilson en Barder gevonden eigenschappen van de zogenaamde ‘fantasy-prone personality’ (fantasie gevoelige persoonlijkheid) ook belangrijk voor positieve effecten van die behandelingen. De mensen met een dergelijke ‘fantasy-prone personality’ blijken naast een groot geloof in bovennatuurlijke krachten ook te beschikken over een hoge hypnotiseerbaarheid.
Daarnaast besteden deze mensen op volwassen leeftijd veel tijd aan een rijk fantasieleven. Zij hebben allen een geheim fantasieleven en beleven fantasieen als zeer realistisch. Denkbeeldige situaties maar ook herinneringen ervaren ze met meerder zintuigmodaliteiten. De emotionele reacties op die herinneringen lijken ze opnieuw beleven alsof de gebeurtenis echt bestaat. Sommige respondenten beschrijven die belevenissen als een goede film, maar intensiever, omdat zij van deze film deel uitmaken.
De proefpersonen in deze groep van Wilson en Bard hebben een levendige herinnering aan gebeurtenissen in hun vroege jeugd. Slechts een klein deel had amnesie voor vroege herinneringen aan pijnlijke en traumatische gebeurtenissen.
Ook zijn de proefpersonen in staat lichamelijke sensaties op te roepen bij herinneringen of beelden. Vijftien van hen rapporteren zich lichamelijk ziek te voelen bij het kijken naar gewelddadige beelden op de televisie. Negentien personen rapporteren soms lichamelijke symptomen als direct gevolg van fantasieen. Maar liefst 92 procent van de proefpersonen meent te beschikken over telepathische en precognitieve ervaringen (tegen zestien procent van de controlegroep) en achtentachtig procent (tegen acht procent van de controlegroep) rapporteerde ooit uittredingen gehad te hebben. Tot slot is tweederde van de groep (tegen nul uit de controlegroep) overtuigd te beschikken over de gave om te genezen (Wilson & Barber,1982).
Gebedsgenezing kan worden gezien als een bijzondere vorm van psychotherapie voor een groep individuen meende DTH en schreef: Wanneer we de algemene therapiefactoren in relatie tot Jomanda bezien, valt direct op dat ook bij Jomanda deze factoren een belangrijke positieve rol spelen. Het zijn: een intense relatie, een therapeutische context, een geloofwaardige ‘rationale’ en een procedure die verwachtingen wekt. Deze factoren kunnen leiden tot een gevoel van controle bij de patiënt en het opheffen van demoralisatie waardoor een klachtenreductie kan optreden en een positieve spiraal naar verder herstel ontstaat. Op welke wijze spelen deze algemene therapiefactoren een rol bij gebedsgenezing, en in het bijzonder bij de werkwijze van Jomanda?”
“Jomanda houdt bijeenkomsten waarin zij mensen en dieren met bovennatuurlijke krachten probeert te genezen, deze bijeenkomsten worden gehouden in een voormalige veilinghal te Tiel. Vele duizenden mensen bezochten deze bijeenkomsten, waar met handoplegging, bovennatuurlijke operaties, narcoses inbegrepen, en ingestraald water genezingen plaatsvinden. Mensen bij wie deze zogenaamde bovennatuurlijke krachten werken nemen enige tijd verstijfde, kataleptische houdingen aan. Anderen bewegen zich met bizarre krabachtige bewegingen voort of liggen schuddend op de grond. Jomanda gaat intussen rond. Zij stelt de aanwezigen gerust, belooft in algemene bewoordingen dat vanuit de goddelijke wereld positieve invloeden op de ziekte uitgeoefend kunnen worden en voorts straalt ze een wel haast bovennatuurlijke liefde uit.”
“Tot slot: Ook bij chronische lichamelijke aandoeningen, zoals reuma en chronische pijnklachten ligt het voor de hand dat bij deze patienten mogelijk enige verlichting kan worden bewerkstelligd. De invloed van het opheffen van de demoralisering en het verschaffen van hoop zullen bij deze patienten hun uitwerking niet missen. Wanneer mensen werkelijk ernstige ziekten hebben, houden ook de mogelijkheden van Jomanda op. Jomanda realiseert zich dat ook. Ze raadt niemand aan zich aan een bepaalde behandeling te onttrekken. Integendeel. Niet alleen stimuleert ze mensen om ook in de reguliere geneeskunde hulp te zoeken, ze stelt zich ook positief op ten opzichte van samenwerking met andere bovennatuurlijke krachten. Een fraaie illustratie hiervan is de door haar georganiseerde reis naar Lourdes, waarbij de patiënten een gecombineerde therapie van ingestraalde Spa met bronwater uit Lourdes werd aangeboden. Onze Lieve Vrouw van Lourdes die haar geneeskrachtige mogelijkheden gebundeld ziet met die van onze lieve vrouw van Tiel. Maria die zelf in de bus plaatsneemt. Dat moet toch wel baat geven” concludeerde DTH.
Gebeden tot Hypnos
De studies van Kruijthoff, Koster, Hoogduin, Kemp & Houwelingen, zijn maar enkele van de velen. Zij bekijken vooral de omstandigheden waarin gebeden wordt of de therapie bedreven. Natuurlijk letten ze ook op de eigenschappen van de bidders en noteren ze hun doelen. De kerken hebben daarvoor hun vaak eeuwenoude standaardgebeden maar gelovigen formuleren ook hun prive-gebed. Hoe die gebeden klinken is slechts weinig bekend. Dat geldt voor alle kerkrichtingen. Ook de eredienst aan Hypnos kent standaardteksten. Sommige zijn ouder dan de christelijke gebeden maar toch duikt hier en daar ook een particulier Hypnos-gebed op.
Hypnos
Goddelijke Hypnos, god zonder pijn bekend,
Hypnos, vreemdeling voor kwelling,
kom in gunst tot ons, kom gelukkig,
en schenk geluk, grote Koning!
Behoud voor zijn ogen het licht zoals het nu verspreid wordt.
Kom tot hem, ik smeek u, kom met de kracht om te genezen
Sophocles, Philoctetes (409 B.C.)
O, Hypnos,
goddelijke rust van alle dingen!
Zachtste van alle goden!
Vrede aan de verontruste geest,
waaruit u de zorgen van het leven verdrijft.
Hersteller van de kracht van mensen
wanneer zij vermoeid zijn van de dagelijkse arbeid.
Ovidius, Metamorphosen, Boek XI (1 A.D.)
Een Nachtelijk Gebed tot Hypnos
Mooie gevleugelde Hypnos, ik roep tot u. Zachtaardige Hypnos, zoon van Nyx, tweelingbroer van Thanatos, ik eer u;
Jeugdige Theos die woont bij de rivier Lethe, omringd door karmozijnrode papavers, ik vraag om uw hulp;
Hypnos Epidotes, schenk mij een rustige nachtrust, zodat ik hernieuwd kan ontwaken; wanneer uw heerschappij neerdaalt over de beesten van dit land, moge ik ook rust vinden van de dag;
Voor mij, vraag dat uw verwante dromen Morpheus vriendelijk voor me zal zijn, en dat uw verwante nachtmerries Phobetor mij voorbij zullen gaan;
Genadige Theos, geliefde van de prachtige Pasithea, ik dank u.
Gebed tot Hypnos voor rustgevende slaap
Hypnos, gevleugelde brenger van gezegende slaap,
zoon van mistige Nyx van de donkere nacht,
ik roep u aan om mij uw gunst te schenken.
In het zonloze Erebos huist u, O Hypnos;
elke avond volgt u in het kielzog van Nacht,
snelvoetig, gekroond met bloedrode papavers,
hun zoete geur een balsem voor wie uw gave zoekt.
Hypnos, schenker van de vrede van vergetelheid in de nacht,
zachtmoedige god, in wiens tedere armen
mensen rust vinden, ik bid tot u,
leid mij naar rustgevende slaap.
Dit bericht is geplaatst op 24 april 2011.
Aan Hypnos
Liefhebber van Papavers. Hypnos, koning van Goden, en van sterfelijke mensen,
soeverein van allen, bekrachtigd door moeder aarde;
uw is de machtigste alleenheerschappij over alle gekende dingen.
Uw is elke heilzame geest in alle andere banden dan die binden met brons,
Temmer van zorgen, verkwikker na zware arbeid, en trooster van bedroefden.
Uw aangename banden behouden de ziel en
beschermen tegen de grootste angst voor Thanatos met een stroom van vergetelheid.
Acht de mensen uw echte broeders, aanvaard mijn gebed,
en voeg uw geheime goddelijke gave aan hun werken toe.
Orphic Hymn 85 aan Hypnos
Literatuur
- Babinski, J. ,Grand et petit hypnotisme,1889
- Charcot, J.M., Het geloof dat geneest, z.j. (1911)
- Hoogduin, Kees & Kemp, Esther & Houwelingen, André. (1996). ‘Fantasy–prone personalities’, gebedsgenezing en Jomanda. Dth. 16. 38-41.
- Koster,S. Genezing Door Gebed, 1953
- Kruijthoff Dick, ‘Healing after Prayer, An Interdisciplinary Case Study’, 2023
- Schleyer, F. L.: Die Heilungen von Lourdes. H. Bouvier & Co. Verlag, Bonn 1949