De behandeling van Fré Dommisse via hypnose door dokter Breukink
Al meer dan anderhalve eeuw beijveren auteurs van boeken en artikelen over hypnose en suggestie zich te vertellen hoe succesvol hun aanpak is.Met tabellen en gevalsbeschrijvingen brengen ze in kaart hoe goed hun aanpak werkt of juist niet. Minder vaak zien we daarbij hòe zij precies hun patiënt behandelden. En hoe ze hun suggesties formuleerden, hoe ze die uitspraken en hoe lang en hoe-vaak ze die suggesties herhaalden. En bleef het bij de hypnose-sessies of deed de hypnotiseur ook aan nazorg en sociale begeleiding?Enig inzicht bieden de anekdotes en de dagboeken zoals van P.G. van Ghert (1814) en A.M.J. de Puységur (1818). Maar ook zij beschrijven de behandelingen vanuit het perspectief van de magnetiseur en hypnotiseur. Hoe hun patiënten de behandelingen ervoeren klinkt er slechts sporadisch en gefragmenteerd in door.Het meest zeldzaam zijn beschrijvingen van hun hypnose of magnetische behandeling door patiënten zelf. Schaarse uitgaven kwamen van mensen die uitgebreid uit de doeken doen hoe ze in de macht kwamen en gehouden werden van magnetiseurs zoals Friedrich Kraus. Hij was een talentvolle vertegenwoordiger met een rijke taalvaardigheid die in 1837 op zijn 23ste jaar na 40 slapeloze nachten ten prooi viel aan afgrijselijke paranoïde hallucinerende schizofrenie die hem 54 jaar zou teisteren. Tussen 1852 en 1867 gaf hij in eigen beheer boeken uit waarin hij kleurrijk vertelt over de achtervolgingen die hij meent te identificeren als een magnetisch vergiftiging. Op zoek naar genezing klopte hij aan bij bekende magnetiseurs zoals Ch.F. Nasse, D.G. Kieser en J. Dupotet de Sennevoy.In krantenverslagen van rechtszaken lezen we over daders zich beroepen op ontoerekenbaarheid doordat ze in de macht raakten van magnetiseurs en hypnotiseurs. Dat waren vaak onrealistische verhalen die we met een korreltje zout moeten nemen en geven meer inzicht in fantasiewereld van de beklaagde dan in de praktijk van de hypnotiseur. In 1907 smulde Nederland wekenlang van de rechtszaak die de Duitse muzikant Otto Muller aanspande tegen de kunstschilderes Sophie Hirschmann (1871-1937). Hij eiste dat zij stopte met haar beschuldigingen dat hij haar in de Scheveningse duinen hypnotiseerde zodat ze sindsdien hem overal als een hondje zou volgen. In die willoze toestand zou hij haar herhaaldelijk zwaar mishandeld hebben. De ene na de andere deskundige werd opgetrommeld om de hypnoseverhalen te bespreken. Toch trok de harpist aan het kortste eind en werd hij veroordeeld tot een boete.Misschien juist weer te rooskleurig beschrijven dichters hun positieve ervaringen met hypnose en magnetisme. De dichter P.B. Shelley (1792-1822) was opgetogen over de behandelingen door zijn magnetiseur om de pijn van nierstenen te verlichten en vereeuwigde haar met het gedicht: ‘The Magnetic Lady to Her Patiënt’ (1832). Ook Robert Browning’s ‘Mesmerism’ (1855) geeft een gesprek weer met zijn vrouwelijke magnetiseur.Shelley 1832: ‘The Magnetic Lady To Her Patient
1.‘Sleep, sleep on! forget thy pain;My hand is on thy brow,My spirit on thy brain;My pity on thy heart, poor friend;And from my fingers flowThe powers of life, and like a sign,Seal thee from thine hour of woe;And brood on thee, but may not blendWith thine.2.‘Sleep, sleep on! I love thee not;But when I think that heWho made and makes my lotAs full of flowers as thine of weeds,Might have been lost like thee;And that a hand which was not mineMight then have charmed his agonyAs I another’s—my heart bleedsFor thine.3.‘Sleep, sleep, and with the slumber ofThe dead and the unbornForget thy life and love;Forget that thou must wake forever;Forget the world’s dull scorn;Forget lost health, and the divineFeelings which died in youth’s brief morn;And forget me, for I can neverBe thine.4.‘Like a cloud big with a May shower,My soul weeps healing rainOn thee, thou withered flower!It breathes mute music on thy sleepIts odour calms thy brain!Its light within thy gloomy breastSpreads like a second youth again.By mine thy being is to its deepPossessed.5.‘The spell is done. How feel you now?’‘Better—Quite well,’ repliedThe sleeper.—’What would doYou good when suffering and awake?What cure your head and side?—’‘What would cure, that would kill me, Jane:And as I must on earth abideAwhile, yet tempt me not to breakMy chain.’
Fré Domisse
“Ik zie de groeven naast zijn neusvleugels .
Breukink & de aanvang van de behandeling
Na een lange lijdensweg in klinieken en gestichten komt Dommisse uiteindelijk op 23 juli 1921 in het Oude Binnengesticht in Utrecht.Hier begint een ander regime; Ze wordt uit de wikkeling* gehaald en geplaatst op een zaal met rustige patiënten. Breukink begint een hypno-therapeutische behandeling en zet daarmee haar genezing en haar ontslag uit de inrichting in gang.“‘s-Middags komt de dokter weer. De klep wordt weer neergelaten, hij gaat bij me zitten, een zuster brengt hem een stoel. Dat is een lange ziektegeschiedenis, die ik daar ingekeken heb”, zegt hij, maar absoluut geneeslijk.”– Geneeslijk? Wat zegt die dokter nu? Absoluut geneeslijk? ,, Van het oogenblik af, dat je mij gezien hebt”, vervolgt hij, word je beter. Je zult rustig kunnen slapen en van nu af aan wijken die dwangvoorstellingen. Je zult je zelfstandigheid en persoonlijkheid weer krijgen en dat gevoel van minderwaardigheid zal verdwijnen.”Dat was in een notendop het doel én de tussenliggende stappen.“Voor den nacht komt de dokter weer. – Hij was alleen voor de andere menschen had ik gedacht. – Nu scheen hij alleen voor mij te komen. Dien nacht beet ik niet in mijn wikkeling en zocht met mijn handen geen uitweg in het laken, dat mij omspande”. *Om de bewegingsvrijheid van onrustige patiënten te beperken werd het hele lichaam in droge of natte doeken gewikkeld. Daaromheen ging een hoes die met touwtjes op de rug werd vastgebonden. (JE)De behandelingstechnieken
De hypnoseIn het boek wordt geen melding gemaakt van een formele hypnose inductie.Toch lijkt het er op dat er ‘iets’ met de oogen werd gedaan. Of dat wijst op een aanpak door Breukink of dat Dommisse op basis van eerdere kennis van hypnose zoiets verwachtte en er daarom extra op lette is niet duidelijk. In het boek:(blz. 156): “Kijk me eens aan. Zegt die dokter Wij zien elkaar in de oogen en mijn wezen, mijn kapotte vertroebelde wezen ligt naakt voor hem.In uw oogen zie ik, dat u beter kunt worden: zegt hijDe klep gaat weer omhoog, ik ben alleen.”(Blz. 166): “In uw oogen zie ik, dat je beter kunt worden” had die dokter gezegd, Dwanggedachten, driftbuien, slapeloosheid, hyperfantasie, droomtoestand, angst, alles zou wijken en dan…Niet meer in een gesticht”De suggestiesIn tegenstelling tot de tegenwoordige hypnotherapie die vooral permissieve suggestie gebruikt was het rond de vorige eeuwwisseling gebruikelijk om suggesties autoritair te formuleren.In de behandeling van Dommisse zien we de door Breukink autoritair verwoorde suggesties terug.De behandeling begint met de verzekering: “Absoluut geneeslijk”. Zijn formulering zou een moderne NLP practioner niet misstaan. Hij koppelt zekerheden aan het gewenste gedrag. Omdat het eerste waar is zal het volgende ook wel waar zijn!Breukink begint met een feit waaraan geen twijfel mogelijk is: “Dat is een lange ziektegeschiedenis, die ik daar ingekeken heb” en vervolgt met de mededeling, alsof die daaruit volgt: maar absoluut geneeslijk.”Hij herhaalt dat nog een keer met de verwijzing naar een vaststaand feit: “Van het oogenblik af, dat je mij gezien hebt,” Ook daaraan is geen twijfel mogelijk: ze heeft hem immers al gezien. Aan die constatering koppelt de dokter zijn mededeling als voldongen feit en de autoritaire suggesties: ‘word je beter. Je zult rustig kunnen slapen en van nu af aan wijken die dwangvoorstellingen. Je zult je zelfstandigheid en persoonlijkheid weer krijgen en dat gevoel van minderwaardigheid zal verdwijnen.”Dat waren in een notendop het doel én de tussenliggende stappen. De dokter bezoekt Dommisse bijna dagelijks om haar te behandelen. Kenmerkend voor de suggestietherapie is de veelvuldige bevestiging van het te behalen doel en de herhaling van de tussenstapjes.In tegenstelling tot de methode die Sigmund Freud en Joseph Breuer gebruikten zegt Breukink juist tegen zijn patiënten dat ze zich alle suggesties kunnen herinneren en geeft hij hen geruststellende suggesties.Breukink: “De bedoeling van mijn handelwijze is de betrekking van de patiënt tot de werkelijkheid herstellen.”Daarbij kiest hij een strategie die rekening houdt met de persoonlijke interesses van de patiënt. Bij Dommisse is dat haar literaire belangstelling. De algemene opvatting was dat te veel lezen en intellectuele bezigheden schadelijk waren voor, vooral vrouwelijke, patiënten.In ‘Krankzinnigen’ meldt Dommisse een paar keer dat ze niet mag lezen en hoe ze dat stiekem toch doet. Vier jaar was het haar verboden te studeren. Breukink merkt op dat zijn patiënt een uitstekende stijl en duidelijk literaire aanleg heeft en wil daarvan juist voordeel trekken.Hoe hij dat aanpakt en of zijn bedoeling overkomt, beschrijft Dommisse in haar boek: ,,Ken je het gedicht van de Erlkönig” vroeg hij den volgenden dag. Ik antwoordde van ja, Bij mijn hooge krib droeg hij het voor en legde den nadruk op de antwoorden, die de vader het ijlende kind geeft:,,Mein Sohn, es ist ein Nebelstreif –“,,In dürren Bláttern säuselt der Wind –“,, Es scheinen die alten Weiden so grau –“Dit was mij eerste les. Één punt werd helder in me. Droom en werkelijkheid waren twee afzonderlijke begrippen. Het zieke kind had in zijn koorts den nevel die boven het land hing, voor den Erlkönig aangezien, maar het wás de nevel. In het geritsel van den wind in de dorre bladeren had het fluisterstemmen gehoord, maar het wás de wind geweest. Erlkönigs Töchter wáren wilgen. De dokter had zelf die wilgen zien staan, zei hij, op den weg bij Weningen, waar Goethe het gedicht geschreven had. In die streek hing ook dikwijls een nevel,Doelen van de therapie.
Breukink had bij zijn eerste consult in een notendop het doel én de tussenliggende stappen van zijn behandeling aangekondigd. Voor Dommisses ‘absolute genezing’ stelt hij drie tussendoelen die hij met therapie wil bereiken. Dat zijn rust, ‘de betrekking van de patiënt tot de werkelijkheid herstellen’ en haar zelfvertrouwen en daadkracht vergroten.- Rust Hypnose & hypnoanalyse
Hypno-analyse
Op 5 oktober is Dommisse weer onrustig en vernielzuchtig. Toch laat ze zich hypnotiseren. Maar nu slaat Breukink een andere weg in. In plaats van langdurige hypnose wordt zij die dag en de drie dagen daarna ‘karthartisch’ behandeld. Hij noteert daarover tevreden: “er komen verschillende complexen voor den dag”.Het gaat inderdaad goed totdat ze op 9 oktober weer onrustig is en een verpleegster en een medepatiënt aanvliegt en hun keel wil dichtknijpen.Ook deze scene vind plaats in afwezigheid van de dokter. Maar de volgende dag laat hij haar naar een afzonderlijk kamertje brengen. Hij hypnotiseert haar en ‘past de katharsis toe’ waardoor ze kalmeert. Dit herhaalt hij een paar dagen later.“De zusters hebben me overgewikkeld. ,, Je zult je rustig laten helpen,” heeft de dokter gezegd en in die enkele seconden, dat ik me bewegen kon, had ik me kunnen beheerschen.”Opmerkelijk is dat in Dommisses reactie op dit voorval de nevel uit de Erlkönig dienst doet:– Mijn duimen op een keel zetten, tot ik iemand gedood had. – Nooit, heeft de dokter me bezworen, nooit zou ik dat doen, telkens weer zag ik zijn trekken, zooals hij me dezen morgen had moeten vinden. – Was ik het me bewust geweest, dat ik hem er zoo’n verdriet mee zou doen? Neen, ik wist ook niet, dat hij me zoo vast had. -Ook nu nog? Hij zou trekken, had hij me verzekerd, tot ik er was.- en die moord gedachte?- Het zou vernevelen, al zat het in mijn handen.2) Herstel van de relatie met de werkelijkheidHet herhalen van de suggesties draagt ertoe bij dat de patiënt ook zelf oefent.: “Telkens zag ik de trekken van dien dokter voor me – Hij had me uit het pak willen hebben. – Als ik nu maar niets doen zou.–Ik mocht niets doen. Die dokter had me aangekeken, ik zou stil blijven liggen. Hoe was dat gedicht van Erlkönig ook weer? Langzaam probeeren of ik het nog kende. Fantasie – werkelijkheid – zand was zand -geen sneeuw. – een boom was een boom, geen monster met klauwen en pooten waar je beangst voor moest zijn enz.” ZelfvertrouwenAl is het nog lang geen gemeengoed in de psychiatrie, Breukink past een soort egoversterking toe. Een techniek voor een patiënt die een verwerkende therapie krijgt maar extra vertrouwen en bevestiging nodig heeft om daadwerkelijk te kunnen veranderen.’Dat was duidelijk ook het geval met Dommisse. Naast de kathartische verwerking kon ze wel een steuntje in de rug gebruiken. Breukink biedt haar een pantser en versterkt haar wilkracht door te suggereren dat ook zijn wilskracht meetelt voor het succes. Een imaginair pantserBlz. 162.) Ik had iemand, die mij hielp. Een dokter, die me een pantser aansmeedde.En dat pantser was mijn eigen kracht.Blz. 163.)-’t was dat die dokter mij niet los liet – – hoeveel kansen zou ik hier niet hebben? Niet ingewikkeld, mijn handen vrij. – Maar de dwanggedachten kwamen op en vernevelden. – ze werden geen werkelijkheid want die dokter hield me vast. Ik kon dezen nacht rustig ingaan, al kwamen er nog veel meer dwanggedachtenIk was niet ingewikkeld, maar nu die dokter mij niet los liet, nu ik steeds weer zijn trekken voor me zag en zijn oogen, waarin ik las, dat hij me begrepen had, nu voelde ik een sterker weerstand dan de wikkeling mij gegeven had.—Het is toch een pantser, dat ik aan heb. Een pantser, dat knelt en pijn doet, een pantser, dat me in mijn bewegingen belemmert, mijn handen vasthoudt, waar die handen den zoom van het laken of uw keel grijpen moeten. Een pantser dat dat mijn stil liggen doet in zijn onwrikbaarheid.De onwrikbaarheid van het vertrouwenDe onwrikbaarheid van de kracht, die me gegeven wordt.De onwrikbaarheid van het bewustzijn van eigen toerekenbaarheid.Verantwoordelijk voor mijn daden van het oogenblik af, dat die dokter mij aankeek en zeide , dat dat gevoel van insufficiëntie zou verdwijnen en ik mijn zelfstandigheid zou herkrijgen. Van het oogenblik af, dat me den spiegel voorgehouden werd, die mij mijn eigen beeld zien deed.Een sterke wilBlz. 164) Een sleutel werd in een deurslot gestoken, even later hoorde ik den stap van den dokter. Hij kwam naar me toe. Ik zou rustig slapen, zonder injectie, zonder medicijnen. Alleen omdat wij dat samen willen, die dokter en ik. – Een gezond mensch worden. – Zijn wil zou mijn wil uit de wikkeling houden en mijn wil was het om een mensch te worden. – Dwanggedachten zouden we samen dooden.- Stil liggen en slapen gaan.Slapen – om te kunnen leven.- Zelfwerkzaamheid & actievere therapie
Literatuur
- Breukink, Over behandeling van sommige psychosen door middel van een bijzonderen vorm der Kathartisch-hypnotische methode, 1923
- M.J. Chassinet de Puységur, ‘Beroeping op de onderzoekende Geleerden der Negentiende Eeuw van het vonnis, door hunne voorgangers tegen het Dierlijk Magnetismus geveld; en Verhaal van het laatste gedeelte der geneeskundige behandling van den jongen Hebert,’ 1818.
- Fré Dommisse, ‘Krankzinnigen’, 1929
- G. van Ghert, ‘Dagboek eener magnetische behandeling’, 1814,
- Friedrich Krauss, ‘Nothschrei eines Magnetisch-Vergifteten”, 1852,
- Friedrich Krauss, ‘Nothgedrungene Fortsetzung meines Nothschrei’, 1867,
- M. van der Scheer, ‘Nieuwere inzichten in de behandeling van geesteszieken : arbeidstherapie, actievere therapie volgens Dr. H. Simon, de verpleging van onrustige krankzinnigen in geheel nieuwe banen’, 1933
- ©2021 Johan Eland