Behandelen van jeuk met hypnose

Schurft in de lift

Al een poosje verschijnen er berichten over de toegenomen gevallen van schurft. Vooral studenten vallen ten prooi. En waar schurft is is jeuk.
Schurft is slechts een van de vele oorzaken van jeuk.
“Er zijn steeds meer mensen met chronische jeuk”, vertelt dermatoloog Bing Thio van de NVDV (Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venereologie). Meer aandacht voor jeuk is belangrijk, vindt hij: “Jeuk is veel minder bekend dan pijn. Er zijn wel pijnpoli’s, maar geen jeukpoli’s. Terwijl het toch een groot probleem is.”
“Vroeger werd vaak gezegd: jeuk is laagdrempelige pijn. Maar dat klopt niet. Jeuk kun je zien als een gevaarsignaal. De jeuk geeft aan: er is iets aan de hand. De reactie is krabben. Je gaat dus als het ware naar de plek toe waar gevaar dreigt. Zo kun je bijvoorbeeld een insect wegjagen. Een ander gevaarsignaal is pijn. Bij pijn zijn andere hersencentra betrokken. Het zijn echt verschillende alarmsystemen.”

Bijna alle huidziekten geven jeuk. Mensen met eczeem, hooikoorts en astma hebben bijvoorbeeld een immuunsysteem waardoor ze gevoeliger zijn voor jeuk. Soms ontstaat jeuk door andere ziekten, bijvoorbeeld aan lever, nieren of door kanker. Ook psychiatrische aandoeningen, zoals depressie kunnen jeuk veroorzaken.”
Jeuk is besmettelijk. Je krijgt jeuk als je iemand anders ziet krabben of een verhaal vertelt over vlooien. Volgens Bing Thio gaat dat via de hersenen: “Je ziet of hoort iets dat met jeuk te maken heeft en de hersenen registreren dat als jeuk bij jezelf. Ook bij dieren werkt dat zo. Dat is onderzocht bij muizen. Als die een krabbende soortgenoot zagen in een andere kooi, gingen ze zelf ook krabben.”

Volgens de dermatoloog wordt steeds duidelijker dat psychologische factoren een belangrijke rol spelen bij het ervaren van jeuk en pijn. Het multidisciplinair onderzoek besteedt ook aandacht aan cognitieve- en affectieve gedragsfactoren.
Zaken die jeuk kunnen verergeren kunnen waarschijnlijk gebruikt worden om het proces om te keren, zodat deze sensaties verminderen. Voorbeelden van dergelijke processen zijn het richten van de aandacht of juist het uitschakelen van de aandacht, verwachtingen van toename of juist minder jeuk en pijn, negatieve emoties versus positieve emoties en langdurige vermijdende reacties versus benaderende reacties.
Kou helpt bij jeuk? “Als je een koude douche neemt, geeft de kou een signaal af. Dit verdringt het jeuksignaal. Daardoor voel je geen jeuk.” zegt Bing Thio.

De huid is het enige orgaan waarop jeuk gedijt. Hoewel we niet weten waarom, slaan hypnotische suggesties die betrekking hebben op de huid vaak goed aan.
S. Koster (1938) vertelt over een onderzoeker die bij een vrouw in somnambule toestand 8 postzegels op haar linker schouder plakte, waar zij zelf niet met de rechterhand bij kon, daarbij suggererend dat het een trekpleister was, die een blaar zou veroorzaken. “De hypnose begon om 11 uur ‘s morgens en duurde tot de volgenden ochtend 7 uur. De vrouw werd alleen voor de maaltijden gewekt en onafgebroken geobserveerd. Om kwart over acht werd het verband afgenomen: er was toen duidelijk een beginnende blaar ontstaan, die later ettering vertoonde en na 14 dagen nog bestond.”
Ook het omgekeerde komt voor zegt Koster: “De zogenaamde negatieve blaarvorming d.w.z. het niet optreden van blaren ten gevolge van hypnotische suggestie, wanneer er werkelijk verbranding geweest is.”
Recenter behandelen steeds meer brandwondencentra en ziekenhuizen mensen met brandwonden met geïmagineerde sneeuw en andere koudesuggesties om hun pijn te verzachten en de genezing te versnellen.

Culturele invloeden

Behalve het onderzoeken van de fysieke en psychologische oorzaken van jeuk is het ook nuttig de sociale en culturele kanten te verkennen. Zoals psychische oorzaken meer en juist minder jeuk kunnen veroorzaken geldt dat ook voor de beleving van culturele invloeden.
We vinden fascinerende verhalen die teruggaan tot bijbelse tijden. De luizenplaag in het bijbelboek Exodus, waarmee god de Egyptenaren strafte is een symbolische daad van macht en straf, reflecterend op diepgewortelde menselijke angsten voor oncontroleerbare natuurkrachten en fysieke sensaties zoals jeuk. Het is een vroeg voorbeeld van hoe lichamelijk ongemak een diepgaande invloed had op zowel individuen als gemeenschappen.

Zoals dermatoloog Bing Thio beaamde heeft jeuk heeft een sterk suggestief karakter, zowel bij individuen als in groepsverband. In de loop van de tijd veroorzaakten factoren als slechte hygiënische omstandigheden, meer jeukepidemieën. Een opmerkelijk voorbeeld is de Schotse jeukepidemie in de 18e eeuw, waar schurft een groot deel van de bevolking trof. In deze jeukepidemie leidde de angst voor besmetting tot massahysterie en sociale isolatie. Dit had enorme sociale en economische gevolgen, waaronder de isolatie van getroffen gebieden.
Individueel veroorzaakte jeuk vaak obsessieve gedachten en gedragingen, zoals constant krabben, wat de psychologische last versterkte. Terug in de Bijbel zien we ook het getob van Job. Hij wordt geteisterd door jeuk en kwelt zichzelf doorlopend met een schuldgevoel. Om de jeuk te verlichten krabt hij zich met een potscherf.

In de middeleeuwen kwam jeuk veel voor. Minder hygiënische levensomstandigheden en een gebrek aan effectieve medische behandelingen leidden tot veel huidaandoeningen, parasitaire infecties en pokkenepidemieën. Europa ging daardoor tot ver in de 18e eeuw gebukt onder collectieve angst en hysterie die ook jeuk veroorzaakten.

Jeuk in de cultuur

Jeuk heeft door de eeuwen heen een belangrijke rol gespeeld in culturele uitingen. Juist omdat jeuk en de oorzaken zoals luizen en vlooien alledaags verschijnselen waren kwamen ze ook terug op bijvoorbeeld schilderijen.

Wie denkt dat jeuk in de cultuur alleen iets uit de oude doos is vergist zich. Luister maar naar het jeuklied van Willem Wilmink ‘Overal jeuk’waarin hij op humoristische wijze de alledaagse frustratie die jeuk kan veroorzaken illustreert.

Intussen werden in de loop van de tijd steeds meer fysieke oorzaken van jeuk beter bestreden.
In de vroege geschiedenis van West-Europa waren de remedies en praktijken die specifiek gericht waren op het verlichten van jeuk vaak gebaseerd op lokale tradities, volksgeloof, en beperkte medische kennis. Deze remedies waren meestal fysiek van aard, maar ze hadden ook een psychologische component in de zin dat ze een gevoel van actie en controle konden bieden. Enkele voorbeelden zijn:
Kruidenbaden met kruiden met jeukverlichtende eigenschappen als kamille, lavendel of calendula. Kruidencompres en zalven van bijvoorbeeld aloë vera, eikenschors of andere   planten met huidkalmerende eigenschappen.
Koud water of ijs om jeukende gebieden te koelen, gebed en bezweringsformules of amuletten of talismannen met specifieke inscripties of symbolen.
Uiteindelijk bleken de psychische oorzaken van jeuk hardnekkiger. In onze moderne tijd, wordt de relatie tussen stress en jeuk steeds duidelijker. Stress kan leiden tot een verhoogd voorkomen van huidproblemen, waaronder jeuk. Hypnose, als middel voor stressvermindering, kan indirect bijdragen aan de vermindering van jeuk, door de huidconditie te verbeteren en de neiging tot jeuk te verminderen. Daarnaast worden technieken zoals gedragsverandering, aandachtsafleiding, visualisatie, en ontspanningstechnieken ingezet om de intensiteit en perceptie van jeuk te verminderen​​.

Niet zo gek dus dat de hypnosepioniers zich op dit probleem stortten. In Nederland waren dat artsen zoals Koster, Stokvis, en Van Renterghem. Hun werk in de late 19e en vroege 20e eeuw legde de basis voor moderne hypnotherapeutische technieken, waarmee ook voor  het behandelen van jeuk en gerelateerde huidaandoeningen.
Ieder had zijn eigen uitgangspunten.
Van Renterghem was bekend om zijn innovatieve benaderingen in de behandeling van diverse psychosomatische aandoeningen. Zijn werk op het gebied van jeuk en huidaandoeningen benadrukt de invloed van de geest op het lichaam. Hij was een voorstander van de integratie van psychologische en medische behandelingen, een benadering die nu algemeen geaccepteerd is in de geneeskunde.
Koster, bekend om zijn experimenten en klinische studies, benadrukte de sterke psychische invloed op fysieke sensaties zoals jeuk. Hij toonde aan hoe emotionele toestanden de fysiologische reacties van het lichaam kunnen beïnvloeden, wat de basis vormt voor de toepassing van hypnose in de behandeling van jeuk.
Stokvis integreerde hypnotherapie in zijn medische praktijk. Hij erkende het belang van de geest-lichaam verbinding en paste hypnose toe om patiënten met chronische jeuk en huidproblemen te behandelen.
In België droegen artsen onder wie Joseph Delboeuf bij aan de ontwikkeling van hypnotherapie. Zijn benadering was ook meer psychologisch georiënteerd en legde de nadruk op de zelfhelende kracht van de geest.

Kijkje in de hypnotherapeutische keukens

In hun boeken geeft elk van hen een inkijkje in zijn praktijk.

S. Koster (1938) onderzocht de sterke psychische invloed op het onstaan van jeuk en haalt daarvoor het experiment van Heilig en Hoff aan. Daaruit blijkt “.. hoe sterk de psychische invloed op de sympathische huidzenuwen is. Zij suggereerden bij drie psychopathische vrouwen, die herpes-virus in het keelslijm hadden en van wie er twee spontaan herpes-erupties hadden gehad, heftige emoties, die verband hielden met het ontstaan hunner neurose. Als de patiënt in heftige emotie was, streken zij haar over de onderlip en suggereerden jeuk en het ontstaan van herpes labialis. Inderdaad ontstond bij alle drie patiënten jeuk en na ongeveer 24 uur waren talrijke herpesblaasjes zichtbaar, die na enkele dagen weer opdroogden. De inhoud van de versche blaasjes werd bij een konijn op de cornea geënt en gaf daar op den derden dag een typische herpes corneae”. De onderzoekers wijzen erop, dat de herpes niet ontstond als zij alleen de suggestie gaven van het ontstaan, zonder heftige emotie erbij op te wekken.

Koster vertelt een opmerkelijk geval uit zijn eigen praktijk waarin hypnose uitkomst bracht. Het betrof mevrouw P., een 43-jarige advocaat, die sinds zes jaar bijna constant last had van hardnekkige urticaria over haar hele lichaam, behalve op haar handen, voeten en gezicht. Deze aandoening resulteerde in aanvallen van 10 tot 60 zeer jeukende bulten, wat leidde tot   honderden, centimeters lange krabeffecten op haar armen, benen en borst. Ondanks behandelingen bij ongeveer 12 artsen, het gebruik van diverse medicijnen, koortstherapie met typhusvaccin, het volgen van verschillende diëten, en zelfs het bezoeken van een magnetiseur, vond ze geen verlichting. Alleen het medicijn bronchovidrine gaf haar op 41-jarige leeftijd tijdelijk, voor twee maanden, verlichting. Een verblijf in Nice zorgde ook voor een kortstondige periode zonder urticaria. Echter, ondanks deze inspanningen, bleef de urticaria haar dagelijkse leven teisteren. Pas na een eerste hypnotische behandeling op 18 maart 1937 verdwenen de galbulten en jeuk voor ongeveer 10 weken volledig, wat een significant en opvallend succesverhaal markeert in de behandeling van haar aandoening.

Links een foto uit 1937 die de vele littekens toont van genezen krabeffecten op de dijen van een vrouw, die na emotionele stress door twee diefstallen weer last kreeg van urticaria. Ondanks eerdere behandelingen, verdween haar urticaria volledig na ongeveer vier weken van voortgezette hypnotische sessies, drie keer per week en ze voelde zich aanzienlijk beter. Interessant is dat geen van de twaalf eerdere artsen haar hypnotherapie had aangeraden; dit was haar eigen idee.

Rechts wordt een 11-jarig meisje besproken dat vanaf haar derde leed aan prurigo, een jeukende huidziekte. Ondanks uitgebreide behandelingen, was haar huid bezaaid met bloederige krabeffecten. Hypnose zorgde binnen enkele maanden voor het verdwijnen van deze effecten, waardoor alleen blauwachtige littekens overbleven. Na een pauze van twee maanden keerden de krabeffecten terug, zij het in mindere mate, maar reageerdeze opnieuw positief op hypnose.

B. Stokvis benadrukt de effectiviteit van hypnose bij het behandelen van jeuk en gerelateerde huidaandoeningen. Hij observeerde hoe eczemen en urticaria, die vaak ontstonden of verergerden onder emotionele stress, positief reageerden op hypnotherapeutische interventies.

A.W. van Renterghem’s hypnotherapeutische aanpak

A.W. van Renterghem benadrukt de waarde van psychische behandeling in combinatie met traditionele medische benaderingen. Hij illustreert dit met het geval van een patiënt die ernstige urticaria had, waarbij hypnotherapie aanzienlijke symptoomverlichting bood. Verder beschrijft hij het gebruik van een sterker prikkel om ziekelijke prikkelingstoestanden te overstemmen als een effectieve behandelmethode. Dit principe wordt toegepast in eenvoudige handelingen zoals krabben bij jeuk, maar ook in meer gespecialiseerde behandelingen zoals het gebruik van het elektrisch penseel en blaartrekkende middelen zoals Spaanse vliegpleisters en jodiumtinctuur bij zenuwpijn en lokale pijnen. Deze aanpak wordt vooral gewaardeerd bij het behandelen van ernstige zenuwstoornissen die overblijven na organisch lijden.

Van Renterghems hypnose-behandeling brengt ook uitkomst bij een 50-jarige industrieel uit Amsterdam, die langdurig last had van galsteenkoliek en een operatie onderging. Hij kampte met ernstige jeuk, slapeloosheid, en geelzucht na de operatie. Ondanks het succes van de operatie, waarbij de galafvoer werd hersteld, bleef de patiënt zwak en geplaagd door jeuk, vooral door de aanwezigheid van galbestanddelen in het bloed en de huid als gevolg van de geelzucht.
De patiënt, die door zijn aandoening niet meer kon werken en meerdere malen morphine-inspuitingen nodig had tijdens koliekaanvallen, zocht hulp in van Renterghems kliniek. Daar kreeg hij te horen over de mogelijkheden van psychische behandeling door suggestie, die niet alleen de jeuk en pijn kon verhelpen maar ook de slapeloosheid. Van Renterghemadviseerde een leefregel die onder meer het drinken van alkalisch mineraalwater omvatte, beperkingen in het dieet, en een strikt slaapschema om de gal vloeibaar te maken en de jeuk te verminderen.
De behandeling met suggesties om de krampen in de galbuizen aan te pakken en de jeuk te genezen, had onmiddellijk succes. De patiënt ervoer een aanzienlijke verbetering in slaap, een afname van jeuk en pijn, en een verbeterde gemoedstoestand. Binnen een week mocht hij weer beperkt aan het werk, en na een maand waren alle symptomen verdwenen, waarna hij zijn werkzaamheden volledig hervatte. Van Renterghem concludeert dat dit geval het succes illustreert van psychische behandeling en leefstijlveranderingen in de aanpak van postoperatieve jeuk en andere symptomen gerelateerd aan galsteenkoliek.
Delboeuf’s benadering was meer psychologisch georiënteerd en legde de nadruk op de zelfhelende kracht van de geest.
De bijdragen van deze hypnotiserende artsen zijn niet alleen historisch belangrijk, maar effenden ook de weg naar moderne hypnotherapeutische praktijken. Hun inzichten in de relatie tussen de geest en fysieke symptomen zoals jeuk leidden ook tot meer effectieve en holistische behandelmethoden.

Hypnotherapie biedt tegenwoordig een scala van technieken die op maat gemaakt kunnen worden voor individuele behoeften om bijvoorbeeld jeuk te behandelen. Elke persoon reageert anders op hypnose en de bijbehorende technieken. Dit vereist een zorgvuldige afstemming van de hypnotherapie op de specifieke behoeften en omstandigheden van de patiënt. Het begrijpen van de achtergrond van de jeuk, of het nu gaat om een fysieke oorzaak of een psychosomatische reactie, is cruciaal voor het bepalen van de juiste benadering. De moderne therapeut kan kiezen uit onder meer:

1. Directe Suggestie: Misschien de meest gebruikte techniek in hypnotherapie. Die bestaat uit directe suggesties aan de patiënt om jeuk te verminderen of te elimineren. Die techniek kan bijzonder effectief zijn wanneer de jeuk wordt verergerd door stress of angst.
2. Geleide imaginatie: Deze techniek gebruikt visualisatie om de patiënt te helpen ontspannen en zich een situatie voor te stellen waarin de jeuk afneemt of verdwijnt. Dit kan helpen om de aandacht van de jeuk af te leiden en de lichamelijke sensatie te verminderen.
3. Progressieve Ontspanning: Hierbij wordt de patiënt begeleid om verschillende delen van het lichaam te ontspannen. Deze techniek is nuttig voor het verminderen van de algehele stress en kan indirect bijdragen aan het verminderen van jeuk.
4. Post-Hypnotische Suggesties: Deze suggesties geeft de therapeu tijdens de hypnosesessie en zijn bedoeld om na de sessie effect te hebben. Dit kan ingezet worden om de neiging tot krabben te verminderen of de beleving van jeuk te veranderen.
5. Zelfhypnose Training: Patiënten kunnen worden getraind in zelfhypnose technieken om zelfmanagement van jeuk buiten de therapeutische sessies te bevorderen. Dit versterkt het gevoel van controle en zelfredzaamheid bij het beheersen van jeuk.
6. Hypnoanalyse: Dave Elman, de grondlegger van de snelle technieken voor snelle inductie, beschrijft in zijn boek ‘Hypnotherapy’ (1964) hoe hij allergieën zoals voedselallergie, eczeem en hooikoorts die meestal gepaard gaan met jeuk in neus, ogen, of keel succesvol behandelde met hypnoanalyse.

Andere technieken zijn NLP (Neuro-Linguïstisch Programmeren), Ericksoniaanse hypnotherapie, biofeedback enmindfulness. Deze technieken richten zich op het veranderen van de ‘interne dialoog’ van patiënten, het herkaderen van dewaarneming van jeuk, het begrijpen en beheersen van fysiologische reacties, en het bevorderen van bewustzijn en ontspanning.

Intussen wordt de relatie tussen stress en jeuk steeds duidelijker. Stress kan leiden tot meer huidproblemen, waaronder jeuk. Behalve meer jeuk kan stress de wens tot krabben verergeren met als gevolg een vicieuze cirkel tussen krabben en toenemende jeuk.
Hypnose, als middel voor stressvermindering, kan indirect bijdragen aan vermindering van jeuk. Door het verminderen van stress en angst, kan hypnose de huidconditie verbeteren en de neiging tot krabben verminderen.
Hypnose kan effectief zijn in het veranderen van dit gedragspatroon, waardoor de jeuk vermindert.  Een kernaspect van hypnose is de verschuiving van aandacht. Door de focus van de jeuk af te leiden, kan hypnose bijdragen aan een vermindering van de waarneming van jeuk, wat een aanzienlijke verlichting kan bieden.
Mindfulness, het bewust zijn van het huidige moment zonder oordeel, wordt steeds vaker gecombineerd met hypnotherapie. Deze combinatie helpt patiënten zich bewust te worden van hun reacties op jeuk en leert hen hoe ze deze respons kunnen veranderen door middel van ontspanning en bewustzijn.
NLP, ontwikkeld in de jaren ’70, heeft hypnotherapie verrijkt met technieken om de ‘interne dialoog’ van patiënten te veranderen. Dit is bijzonder effectief bij het behandelen van jeuk, aangezien het helpt om de gedachten en gevoelens die bijdragen aan jeuk te herstructureren.
Milton H. Erickson introduceerde een meer indirecte vorm van hypnose, gebruikmakend van verhalende technieken en metaforen. Deze benadering is uiterst effectief gebleken bij de behandeling van jeuk, door zich te richten op de unieke ervaringen van het individu.
De combinatie van biofeedback en hypnose biedt patiënten een manier om hun fysiologische reacties te begrijpen en te beheersen. Dit is bijzonder nuttig bij het beheersen van jeuk, omdat patiënten daarmee leren hun reactie op de aandoening te veranderen.

Literatuurlijst

• Bing Thio: Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venereologie: NVDV
• Delboeuf, J. De vrijheid van hypnotizeeren gevolgd door een brief van prof. Morselli 1889, W.A. Morel, ‘s Gravenhage,  
• Elman, D.   Hypnotherapy, 1983 , Westwood Publishing Company,
• Erickson M.H. & E.L.Rossi, Exploraties in hypnotherapie, 1983, Loghum Slaterus,
• Koster, S. Leerboek der hypnose, 1938, F. van Rossen, Amsterdam
• Renterghem, A.W. Het hypnotisme en zijne toepassing in de geneeskunde, 1887, De Nieuwe Gids
• Stokvis, B. Hypnose psyche en bloeddruk, 1937, De Tijdstroom, Lochem,

©2024 J.W. Eland