Hypnose bij kanker biedt veel ondersteuningsmogelijkheden

Hypnose bij kanker biedt waardevolle ondersteuning bij lichamelijke en emotionele klachten die ontstaan tijdens of na de behandeling. Wetenschappelijke studies tonen aan dat hypnose kan bijdragen aan vermindering van pijn, angst, misselijkheid, vermoeidheid en slaapproblemen. In dit artikel lees je hoe hypnose – zowel via een professional als door zelfhypnose – veilig en effectief kan worden ingezet als aanvullende benadering. Voor wie leeft met kanker of in de zorg werkt, biedt deze aanpak praktische en hoopvolle mogelijkheden, onderbouwd door recente medische inzichten.

Inleiding hypnose bij kanker

Kanker is een veelvoorkomende ziekte: in 2024 werden in Nederland ongeveer 130.000 nieuwe gevallen van kanker vastgesteld vzinfo.nl. Door verbeterde behandelingen overleven patiënten ook langer – zo is de vijfjaarsoverleving gestegen naar circa 66% bij mannen en 70% bij vrouwen (diagnoseperiode 2015-2019) vzinfo.nl. Steeds meer mensen leven dus met of na kanker, maar zij kampen vaak met lichamelijke en psychische klachten als pijn, angst, vermoeidheid, misselijkheid en slaapproblemen. Deze klachten kunnen het leven tijdens en na de behandeling zwaar maken, ondanks medische zorg. Complementaire therapieën zoals hypnose bieden hier mogelijk uitkomst als extra ondersteuning naast de reguliere behandeling mayoclinic.org.

Hypnose bij kanker kan van veel betekenis zijn in het verlichten van symptomen en het herstellen van een gevoel van controle. Belangrijk: het gaat niet om genezing van kanker, maar om het verbeteren van de kwaliteit van leven. In deze blog onderzoeken we diepgaand wat hypnose kan betekenen voor mensen met kanker, op basis van wetenschappelijk onderzoek (voornamelijk gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken en systematische reviews). We bespreken de effecten van hypnose op ontspanning, pijn, misselijkheid, angst, vermoeidheid en slaap, en we kijken naar het verschil tussen hypnose door een professional en zelfhypnose. Alle medische claims zijn gebaseerd op onderzoek; waar bewijs beperkt is, formuleren we voorzichtig.

Hoe werkt hypnose

Belangrijk is de vraag: Wat is hypnose en hoe werkt het. Hypnose is een toestand van diepe concentratie en ontspanning, ook wel een trance-toestand genoemd. In hypnose wordt de aandacht sterk gefocust, waardoor iemand ontvankelijker wordt voor positieve suggesties. Het Nationaal Kanker Instituut (VS) definieert hypnose als “een trance-achtige staat waarin een persoon zich kalmer voelt en meer openstaat voor suggesties om healing (gezondheidsherstel) te bevorderen” pmc.ncbi.nlm.nih.gov. Tijdens een professionele hypnosesessie leidt een getrainde hypnotherapeut de patiënt in ontspanning, waarna gerichte suggesties worden gegeven – bijvoorbeeld om pijn te verzachten of angst te verminderen. In deze toestand kan het bewuste, kritische denken (de cortex van de hersenen) even naar de achtergrond gaan, waardoor suggesties direct tot het onderbewustzijn kunnen doordringen pmc.ncbi.nlm.nih.gov. Dit betekent dat automatische lichamelijke reacties en emoties, die normaal moeilijk bewust te beïnvloeden zijn, via hypnose wél beïnvloed kunnen worden. Zo laten hersenonderzoeken zien dat hypnotische suggesties de pijnperceptie in de hersenen kunnen verlagen en stressreacties kunnen dempen pmc.ncbi.nlm.nih.gov.

Een belangrijk kenmerk van hypnose is dat de eigen regie van de patiënt centraal staat. De hypnotherapeut begeleidt, maar de patiënt leert zelf technieken om klachten te beheersen. Veel patiënten ervaren hierdoor een gevoel van empowerment: ze krijgen weer controle over hun lichaam en geest in een situatie die vaak als machteloos wordt ervaren pmc.ncbi.nlm.nih.gov. Bovendien is hypnose veilig wanneer uitgevoerd door een gekwalificeerde behandelaar – er zijn vrijwel geen bijwerkingen gemeld van hypnotherapie onder professionele begeleiding pmc.ncbi.nlm.nih.gov. Het is een complementaire therapie: dat wil zeggen een aanvulling op de reguliere medische zorg. Hypnose vervangt de oncologische behandeling niet, maar kan ernaast worden ingezet om klachten te verlichten mayoclinic.org.

Ontspanning en stressvermindering

Veel mensen met kanker leven gedurende diagnose en behandeling onder enorme spanning. Angstige gedachten, onzekerheid en fysieke pijn maken het moeilijk om nog te ontspannen. Hypnose kan in zulke gevallen diepe ontspanning brengen op elk moment dat het nodig is. Met behulp van geleide imaginatie en suggesties leert iemand in hypnose om de aandacht weg te trekken van zorgen en pijn, en in plaats daarvan een gevoel van rust in het lichaam toe te laten. Door training in zelfhypnose kunnen patiënten zichzelf binnen enkele ogenblikken in een staat van kalme ontspanning brengen – zelfs in een ziekenhuisomgeving of tijdens spannende procedures.

Wetenschappelijk onderzoek ondersteunt het idee dat ontspanningstechnieken en hypnose de stress aanzienlijk kunnen verminderen. Ontspanning via hypnose activeert het parasympathische zenuwstelsel (de “rust- en herstelmodus” van het lichaam), wat leidt tot fysieke kalmering: de hartslag daalt, de ademhaling wordt rustiger en stresshormonen nemen af. pmc.ncbi.nlm.nih.gov. Je kunt hierover ook meer lezen in ons artikel over hypnose en het zenuwstelsel. Patiënten geven aan zich kalmer en meer zichzelf te voelen na hypnotherapie. In een meta-analyse van 20 onderzoeken bij kankerpatiënten bleek hypnose een significante – zij het kleine – directe reductie in angst en stress te geven; dit effect hield ook op langere termijn aan pmc.ncbi.nlm.nih.gov. Met name in situaties van procedurele stress (bijvoorbeeld voorafgaand aan een operatie of een scan) reageerden patiënten goed op hypnose, met duidelijk lagere angstniveaus pmc.ncbi.nlm.nih.gov.

Hypnose kan dus dienen als een krachtige stressmanagement-tool. Veel patiënten rapporteren dat ze zich tijdens hypnose mentaal “op vakantie” kunnen wanen – even weg van de ziekte – wat een enorme opluchting geeft. Deze ontspanning heeft ook een positief effect op andere klachten: als het stressniveau daalt, ervaren mensen vaak minder pijn en slapen ze beter. Zo concludeert een overzichtsartikel dat hypnose en gerelateerde ontspanningstechnieken bij kankerpositieve effecten hebben op slaap, distress, misselijkheid, vermoeidheid en pijn onlinelibrary.wiley.com technologynetworks.com. Kortom, hypnose brengt broodnodige rust in zowel lichaam als geest tijdens de turbulente periode van ziekte en behandeling.

Pijnbestrijding met hypnose

Pijn is een van de meest voorkomende en belastende symptomen bij kanker. Zowel de ziekte zelf als medische ingrepen (operaties, biopsieën) en behandelingen (chemo, bestraling) kunnen intense pijn veroorzaken. Hypnose wordt al decennialang ingezet voor pijnbestrijding en behoort tot de best onderzochte complementaire pijntherapieën pubmed.ncbi.nlm.nih.gov. Onder hypnose kan de pijnbeleving worden verminderd door bijvoorbeeld voor te stellen dat het pijnlijke gebied verdoofd is, of door de aandacht weg te leiden van de pijnprikkel. Het resultaat is vaak dat patiënten minder pijn voelen en soms ook minder pijnmedicatie nodig hebben pubmed.ncbi.nlm.nih.gov.

Er is substantieel wetenschappelijk bewijs dat hypnose effectief pijn kan verlichten bij kankerpatiënten. Enkele voorbeelden:

• In een gerandomiseerde klinische trial met 45 kinderen met kanker (6–16 jaar) leerden kinderen zelfhypnose toepassen tijdens vervelende procedures (zoals bloedprikken). De resultaten waren indrukwekkend: de kinderen in de hypnosegroep rapporteerden aanzienlijk minder pijn en angst tijdens de procedure vergeleken met kinderen die alleen standaard zorg of afleiding kregen pubmed.ncbi.nlm.nih.gov. Ook objectief werd minder stressgedrag waargenomen. Het voordeel bleef zelfs op langere termijn behouden, en ouders van de hypnosegroep-kinderen voelden zich eveneens rustiger pubmed.ncbi.nlm.nih.gov. Dit toont aan dat zelfs op jonge leeftijd zelfhypnose een krachtige tool kan zijn tegen procedurele pijn.
• Vier RCT’s bij borstkankerpatiënten in de afgelopen 20 jaar lieten zien dat hypnose rondom chirurgie een duidelijk positief effect had op pijnbestrijding pmc.ncbi.nlm.nih.gov. Vrouwen die vóór en tijdens hun borstoperatie hypnotische ontspanning en suggesties kregen, ervoeren minder postoperatieve pijn. Daarnaast hadden zij minder behoefte aan zware verdoving: in één studie kon volstaan worden met lagere doses propofol en lidocaïne tijdens de narcose dankzij de hypnose pmc.ncbi.nlm.nih.gov. Sommige patiënten ondergingen de ingreep opmerkelijk ontspannen en gaven achteraf aan dat de tijd “versneld voorbij ging” onder hypnose. Een economische analyse liet bovendien zien dat hypnose de ziekenhuiskosten verlaagde, doordat de operaties iets korter duurden pmc.ncbi.nlm.nih.gov.
• Een systematische review uit 2022, waarin 11 gecontroleerde trials met in totaal 1182 kankerpatiënten werden geanalyseerd, concludeert dat hypnose veelbelovende resultaten heeft op het gebied van pijnvermindering pubmed.ncbi.nlm.nih.gov. In vrijwel alle studies daalde de gemeten pijnintensiteit significant bij de hypnosegroepen vergeleken met standaardzorg. De auteurs merken wel op dat sommige onderzoeken van beperkte kwaliteit waren, en dat er behoefte is aan meer grootschalige RCT’s. Desondanks is de trend duidelijk positief: hypnose helpt de pijn te verlichten bij de meeste patiënten, vaak met een middelgroot effect pubmed.ncbi.nlm.nih.gov. Interessant genoeg lieten meerdere proeven ook zien dat patiënten die hypnose kregen minder behoefte aan opioïde pijnmedicatiehadden pmc.ncbi.nlm.nih.gov pubmed.ncbi.nlm.nih.gov. Dit is belangrijk, omdat een lagere opioïdenbehoefte bijdraagt aan minder bijwerkingen en minder risico op afhankelijkheid.

Gezien dit bewijs wordt hypnose inmiddels genoemd in richtlijnen voor integratieve oncologie. De Society for Integrative Oncology (SIO) geeft bijvoorbeeld een matige aanbeveling om hypnose te overwegen voor de behandeling van procedurele of postoperatieve pijn bij volwassen kankerpatiënten pmc.ncbi.nlm.nih.gov. Hypnose is uiteraard geen vervanging van medische pijnbestrijding, maar het kan een waardevolle aanvulling zijn. Zelfs bij chronische kankergerelateerde pijn, waar medicatie alleen soms tekortschiet, kan hypnotherapie extra verlichting bieden. Zo werd in een twee jaar durende studie met gevorderde (palliatieve) patiënten gevonden dat patiënten die zelfhypnose leerden naast de gebruikelijke pijnbestrijding na verloop van tijd significant minder pijn rapporteerden dan de controlegroep; bovendien bleef de pijn in de hypnosegroep beter onder controle met relatief minder verhoging van morfinegebruik pmc.ncbi.nlm.nih.gov.

Concluderend: hypnose als pijnaanpak is wetenschappelijk onderbouwd en kan patiënten helpen hun pijn te verminderen én het gevoel van controle over de pijn terug te winnen. Dit draagt direct bij aan een betere kwaliteit van leven.

Misselijkheid en braken verminderen

Misselijkheid en braken zijn andere veelvoorkomende en zeer vervelende klachten bij kankerbehandeling. Chemotherapie staat erom bekend hevige misselijkheid te kunnen veroorzaken, en ook bestralingen of operaties (anesthesie) kunnen leiden tot postoperatieve misselijkheid en braken (PONV). Hypnose blijkt ook op dit front een krachtige hulpbron te zijn – met name bij het fenomeen anticipatoire misselijkheid. Dit is misselijkheid die optreedt nog vóór de chemokuur begint, als een soort pavlov-reactie van het lichaam door de herinnering aan vorige chemo-sessies. Traditionele medicijnen werken hier vaak minder goed tegen, maar psychologische technieken als hypnose juist des te beter.

Onderzoek bij zowel kinderen als volwassenen toont aan dat hypnose misselijkheid kan verminderen en overgeven kan voorkomen. Een klassieke studie bij kinderen (Jacknow et al., 1994) vergeleek hypnose met standaard anti-misselijkheidsmedicatie tijdens chemotherapie. In de hypnosegroep werden de kinderen geleerd zichzelf onder hypnose te brengen om misselijkheid tegen te gaan, en kregen ze alleen zo nodig (p.r.n.) medicatie. Resultaat: de kinderen die zelfhypnose gebruikten hadden aanzienlijk minder extra medicatie nodig tijdens chemo vergeleken met de controlegroep die standaardmedicatie kreeg pubmed.ncbi.nlm.nih.gov. De ernst van acute misselijkheid en braken verschilde niet veel tussen de groepen – wat suggereert dat hypnose even effectief was als de medicatie bij het beheersen van de symptomen. Maar vooral opvallend was het lange-termijneffect: in de maand na de behandeling had de hypnosegroep veel minder last van anticipatoire misselijkheid dan de controlegroep (significant verschil) pubmed.ncbi.nlm.nih.gov. Met andere woorden, de kinderen die hadden leren hypnotiseren werden bij volgende chemo’s minder snel spontaan misselijk. Dit is een belangrijk resultaat, omdat anticipatoire misselijkheid erg moeilijk te behandelen is met medicijnen. De onderzoekers concludeerden dat zelfhypnose een effectieve methode is om het gebruik van anti-emetica (misselijkheidsremmers) te verminderen en om misselijkheid door chemo tegen te gaan pubmed.ncbi.nlm.nih.gov.

Hypnose helpt niet alleen bij chemo-misselijkheid, maar ook rondom operaties. Een bekende gerandomiseerde studie uit Zweden liet vrouwen die een borstoperatie moesten ondergaan enkele dagen vóór de ingreep dagelijks naar een hypnotische ontspanningsaudio luisteren (met suggesties tegen misselijkheid en voor herstel) pubmed.ncbi.nlm.nih.gov. De uitkomst was duidelijk: in de hypnosegroep trad na de operatie bij slechts 39% van de patiënten braken op, tegenover 68% in de controlegroep pubmed.ncbi.nlm.nih.gov. Ook de misselijkheidsscores waren lager bij de hypnosegroep en zij hadden minder behoefte aan pijnmedicatie postoperatief pubmed.ncbi.nlm.nih.gov. De conclusie van de onderzoekers was dat pre-operatieve hypnose (ontspanning en suggesties) significant bijdraagt aan minder misselijkheid en braken na de operatie, én tot een lager gebruik van pijnstillers pubmed.ncbi.nlm.nih.gov. Dit komt overeen met wat veel clinici anekdotisch zien: een ontspannen patiënt met positieve suggesties (“ik voel me straks rustig en heb trek in iets lichts”) heeft na de narcose minder last van de maag.

Zelfs grote instituten erkennen inmiddels de waarde van hypnose op dit gebied. Mayo Clinic adviseert hypnose als een van de integratieve therapieën tegen misselijkheid en braken bij kanker mayoclinic.org. Zij merken op dat hypnose vooral nuttig is om anticipatoir braken te voorkomen – dus de braakneiging die optreedt door de verwachting van chemo mayoclinic.org. Patiënten die bijvoorbeeld eerder een nare ervaring met chemo hebben gehad, kunnen via hypnose leren die automatische reactie te doorbreken. Ook tijdens chemo kan hypnose helpen: door de patiënt in gedachten naar een “veilige plek” te brengen en de focus weg te leiden van misselijkmakende prikkels (geur van de infusieruimte, beelden, enz.), rapporteren veel patiënten minder of korter durende misselijkheid.

Kortom, hypnose biedt een aanvullende aanpak om misselijkheid en braken te bestrijden zonder extra medicijnen. Uiteraard moeten standaard anti-misselijkheidsmedicatie en andere adviezen (dieet, rust) worden gevolgd, maar hypnose kan daar bovenop een groot verschil maken – vaak tot verrassing van patiënten zelf. Het idee dat men door verbeeldingskracht de maag tot rust kan brengen klinkt bijzonder, maar de wetenschappelijke resultaten ondersteunen het. En net als bij pijnbestrijding geldt: minder misselijkheid betekent een betere voedingstoestand, minder uitputting en daardoor een betere algehele toestand van de patiënt.

Angst, spanning en emotioneel welzijn

De impact van kanker beperkt zich niet tot het fysieke; psychische belasting is enorm. Angst en verdriet kunnen op allerlei momenten de kop opsteken: angst voor behandelingen, uitslagen, terugkeer van ziekte, of existentiële angst rondom leven en dood. Veel patiënten ontwikkelen ook spanningsklachten of depressieve gevoelens. Hypnose en hypnotherapeutische technieken kunnen ook op dit mentale vlak veel steun bieden.

Ten eerste is hypnose bij uitstek geschikt om angst te reduceren. Tijdens hypnose worden ontspanning en positieve beelden opgeroepen, wat direct tegengesteld is aan angst. Iemand die gespannen of paniekerig is, kan via een hypnosesessie vaak opmerkelijk kalmeren. Onderzoek bevestigt dat hypnose angstklachten bij kanker inderdaad vermindert. Een meta-analyse (Chen et al., 2017) toonde een significante afname van angstniveaus bij kankerpatiënten die hypnose ondergingen, vergeleken met controlegroepen pmc.ncbi.nlm.nih.gov. Hoewel het gemiddelde effect niet heel groot was (angst is een complex fenomeen met vele oorzaken), was het wel betrouwbaar aantoonbaar. Bovendien bleken bepaalde groepen, zoals patiënten die een stressvolle medische procedure moesten ondergaan, extra veel baat te hebben bij hypnose tegen angst pmc.ncbi.nlm.nih.gov. Het mooie van hypnose is dat het niet alleen tijdens de sessie rust geeft, maar dat dit kalme gevoel vaak doorwerkt na afloop. Patiënten beschrijven dat ze zich de dagen erna mentaal veerkrachtiger voelen en beter met spanningen omgaan.

Hypnose kan ook ingezet worden om specifieke angsten te tackelen. Bijvoorbeeld: sommige mensen hebben een fobie voor naalden of MRI-scans; met hypnose kun je deze angst vooraf flink dempen door visualisatie en suggesties (bijvoorbeeld voorstellen dat men op een strand ligt tijdens de MRI). Een gevalideerde techniek is ook post-hypnotische suggestie: de therapeut geeft tijdens de trance een codewoord of gebaar mee dat de patiënt later in een angstige situatie kan gebruiken om zichzelf meteen te kalmeren. Dit geeft een gevoel van controle: “ik héb een hulpmiddel als het me teveel wordt.”

Naast angst beïnvloedt hypnose het algehele emotionele welzijn. Hypnotherapie sessies kunnen focussen op het versterken van positieve gevoelens zoals zelfvertrouwen, hoop en optimisme. Suggesties worden bijvoorbeeld gegeven dat het lichaam goed samenwerkt met de behandeling, dat de patiënt kracht in zichzelf vindt en gesteund wordt door zijn omgeving. Uit een onderzoek onder borstkankerpatiënten die een groepstraining zelfhypnose volgden, bleek na afloop niet alleen minder angst, maar ook minder depressieve gevoelens en een betere algemene gemoedstoestand ten opzichte van de situatie vóór de interventie bmccancer.biomedcentral.com. De vrouwen rapporteerden zich mentaal sterker te voelen. Dit was niet het geval in de controlegroep (in dit geval een groep prostaatkankerpatiënten zonder interventie), wat suggereert dat vooral degenen met hogere psychische belasting baat hadden bmccancer.biomedcentral.com.

Hypnose draagt dus bij aan emotionele veerkracht. Een belangrijk aspect is de eerdergenoemde empowerment: in plaats van zich overspoeld te voelen door emoties, leren patiënten dat ze zélf actief hun gevoelens enigszins kunnen sturen. Deze ervaring – “Ik kan mezelf uit een paniekaanval of zwaarmoedigheid praten met de technieken die ik geleerd heb” – geeft mensen weer grip. Daarnaast kan hypnose helpen bij visualisatie: sommige patiënten visualiseren tijdens hypnose hun immuuncellen die de kankercellen aanpakken, of stellen zich een beschermend licht voor. Hoewel het effect hiervan op de tumor niet wetenschappelijk is aangetoond, voelen patiënten zich emotioneel vaak sterker en hoopvoller na zulke sessies. Hoop en een positieve mindset zijn geen geneesmiddel, maar ze kunnen het verschil maken in hoe iemand de ziektetijd doorkomt.

Samenvattend: hypnose vermindert angst en stress, en bevordert een positiever emotioneel welzijn. Patiënten zijn daardoor beter in staat om samen met hun medisch team de uitdagingen van kanker het hoofd te bieden.

Vermoeidheid en slaapproblemen aanpakken

Vermoeidheid (cancer-related fatigue) en slaapstoornissen behoren tot de meest gehoorde klachten bij mensen met kanker, zowel tijdens de behandeling als vaak nog lang erna. Deze klachten hebben grote invloed op de kwaliteit van leven: voortdurende moeheid en slecht slapen kunnen leiden tot concentratieproblemen, stemmingsklachten en verminderd dagelijks functioneren. De oorzaken zijn vaak multifactorieel (behandelingen, stress, fysieke veranderingen), en reguliere medische oplossingen zijn beperkt (er is geen pil die kankergerelateerde vermoeidheid wegneemt, en slaappillen zijn niet ideaal voor langdurig gebruik). Hier kan hypnose een ondersteunende rol spelen.

Hypnose kan op twee manieren helpen: direct en indirect. Direct kan hypnose ingezet worden om de slaap te verbeteren. Er bestaan specifieke hypnosetechnieken voor inslaap-problemen, waarbij de therapeut of audio-instructie de patiënt begeleidt naar ontspanning net voor het slapengaan. Door middel van rustige suggesties (“je lichaam voelt zwaar, je gedachten worden rustig, je zult diep en vredig slapen”) kan hypnose het inslapen vergemakkelijken. Sommige mensen maken gebruik van een ingesproken hypnose-audio in bed; anderen leren zelfhypnose toepassen door bijvoorbeeld een ontspanningsbeeld (een rustige plek) op te roepen en zichzelf te tellen in slaap. Onderzoeken suggereren dat dit effect heeft: in een kleine studie met borstkankeroverlevers die last hadden van slapeloosheid en vermoeidheid, leidde een acht weken durende hypnose-interventie tot betere slaapkwaliteit en minder vermoeidheidvolgens zelfrapportage bmccancer.biomedcentral.com. De deelnemers voelden zich overdag energieker en sliepen dieper in de nacht vergeleken met voordat ze met hypnose begonnen. Hoewel dit een relatief klein onderzoek was, sluiten de bevindingen aan bij talrijke patiëntverslagen die verbetering melden in slaap na hypnotherapie.

Indirect draagt hypnose bij aan minder vermoeidheid doordat het andere klachten aanpakt die uitputting veroorzaken. Denk aan pijn en angst: als hypnose pijn verlicht en angst kalmeert, kan het lichaam zich beter ontspannen en herstellen, wat vermoeidheid vermindert. Ook misselijkheid en andere bijwerkingen kunnen bijdragen aan vermoeidheid (bijvoorbeeld omdat eten niet goed lukt of omdat braken uitput). Door deze symptomen te verlichten, houdt de patiënt meer energie over. Een systematisch literatuuroverzicht van mind-body interventies bij kanker vermeldt dat technieken als geleide verbeelding en hypnose verbetering lieten zien op alle drie samenhangende domeinen pijn, vermoeidheid en slaap sciencedirect.com. Dit zogenaamde “symptoomcluster” van pijn–vermoeidheid–slaapstoornis is vaak lastig te doorbreken, maar hypnose lijkt op alle fronten kleine maar betekenisvolle verbeteringen te geven.

Bij chronische vermoeidheid na kanker (wanneer behandelingen allang voorbij zijn maar de patiënt maar niet in zijn oude energieniveau terugkomt) kan hypnose onderdeel zijn van een bredere aanpak. Hypnotherapie kan zich dan richten op het hertrainen van de mindset ten aanzien van activiteitsniveau en ontspanning, het doorbreken van eventuele negatieve spiraal (“ik voel me toch altijd moe, dus ik doe maar niks, waardoor ik me nog vermoeider voel”), en het verbeteren van slaap. In de praktijk rapporteren veel mensen na enkele hypnosesessies dat hun slaaproutine verbetert – ze vallen sneller in slaap, hebben minder piekergedachten ’s nachts en voelen zich meer uitgerust wakker. Vermoeidheid is een taai probleem, maar elke verbetering is waardevol en hypnose kan dat steuntje in de rug geven.

Hypnose via professionals vs. zelfhypnose

Hypnose kan op verschillende manieren worden toegepast bij kanker: onder begeleiding van een professionele hypnotherapeut of arts, of middels zelfhypnose die de patiënt zelf uitvoert (al dan niet met behulp van audio-opnames). Beide benaderingen hebben hun voordelen, en ze sluiten elkaar niet uit – integendeel, ze vullen elkaar vaak aan.

Professionele hypnose wordt uitgevoerd door iemand die getraind is in hypnotherapie en bij voorkeur ook kennis heeft van medische situaties. Dit kan een zelfstandige hypnotherapeut zijn of een zorgverlener (bv. een psycholoog of verpleegkundig specialist) met extra opleiding in hypnose. Het voordeel hiervan is maatwerk: de therapeut kan de sessie precies afstemmen op de behoeften van de patiënt. Tijdens de sessie wordt de patiënt meestal verbaal in trance gebracht (bijvoorbeeld door een ontspanningsoefening of door fixatie op een punt, etc.), waarna gerichte therapeutische suggesties volgen. Bij kanker kunnen dat bijvoorbeeld suggesties zijn voor pijnstilling (“stel je voor dat je op een knop drukt die de pijn uitzet”), voor immuunondersteuning (“beeld je je voor dat je witte bloedcellen de kankercellen opruimen als ridders”), of voor het aanpakken van specifieke angsten (“je voelt je rustig en veilig tijdens de MRI, het apparaat brengt je dichter bij genezing”). De therapeut kan ook gebruikmaken van neuro-linguïstisch programmeren (NLP)-technieken, metaforen of symbolen die aansluiten bij de patiënt. Een professionele hypnosesessie kan naast symptomatische verlichting ook diepgaander werken aan emotionele verwerking of het herwinnen van zelfvertrouwen.

Belangrijk is dat als men kiest voor professionele hypnotherapie, men een erkende en goed opgeleide persoon benadert. In Nederland vallen hypnotherapeuten niet onder de Wet BIG (beroepen in de individuele gezondheidszorg), dus het is verstandig om te zoeken naar therapeuten die aangesloten zijn bij een beroepsvereniging en die ervaring hebben met medische hypnose. Sommige ziekenhuizen werken samen met hypnotherapeuten of hebben intern mensen opgeleid om bv. hypnose te gebruiken bij pijnpoli of oncologie (denk aan gebruik van hypnose bij prikangst of bij palliatieve zorg) pmc.ncbi.nlm.nih.gov. Hypnose door een professional wordt doorgaans als zeer veilig beschouwd en kent nauwelijks risico’s. Uiteraard dient de professional zich ook aan medische grenzen te houden: serieuze klachten die medische aandacht vergen moeten altijd eerst door een arts behandeld worden. Een goede hypnotherapeut zal nooit claimen dat de kanker zelf genezen kan worden door hypnose – de focus ligt op ondersteuning.

Zelfhypnose houdt in dat de persoon zelf de hypnotische toestand bij zichzelf opwekt en gebruikt zonder directe tussenkomst van een ander op dat moment. Vaak leert men dit in enkele sessies bij een hypnotherapeut of via een cursus/boek, waarna men zelfstandig aan de slag kan. Zelfhypnose is een vaardigheid die iedereen tot op zekere hoogte kan leren. Het komt neer op: jezelf ontspannen (bijvoorbeeld door rustige ademhaling en sluiting van de ogen), je concentreren op een bepaald beeld of zin, en dan jezelf de gewenste suggesties geven (hardop of in gedachten). Bij kanker betekent dit bijvoorbeeld dat iemand zichzelf elke ochtend en avond in een kalme toestand brengt en affirmaties doorneemt zoals: “Ik voel me elke dag sterker. Mijn lichaam herstelt zich. Ik heb controle over mijn pijn.” Deze positieve zelfspraak, gedaan in een hypnotische trance, kan diep doordringen en gaandeweg de mindset en zelfs lichamelijke sensaties beïnvloeden pmc.ncbi.nlm.nih.gov.

Een handige hulpmiddel bij zelfhypnose zijn audio-opnames. Er zijn talloze hypnose-audio’s beschikbaar die specifiek gericht zijn op verschillende symptomen. Zo zijn er opnames voor pijnvermindering, voor beter slapen, voor angstvermindering, enzovoort. Patiënten kunnen deze afspelen op een prettig moment (bijvoorbeeld ’s middags op bed, of ’s avonds voor het slapen) en zich laten begeleiden alsof er een hypnotherapeut bij hen is. In Nederland is bijvoorbeeld de HypnoseCommunity een platform dat gratis zelfhypnose-audio’s aanbiedt, naast andere bronnen over hypnose hypnosiscommunity.net. Daarop zijn opnames te vinden voor ontspanning, pijnverlichting en meer, vaak zowel in het Nederlands als Engels. Het voordeel van audio’s is gemak en herhaalbaarheid: je kunt zo’n sessie zo vaak doen als je wilt, op elk gewenst moment.

Zelfhypnose vereist wel wat discipline en oefening. In het begin vinden sommige mensen het lastig om zichzelf “in trance” te krijgen. Maar met begeleiding en herhaling wordt het steeds makkelijker. Al snel merken veel gebruikers dat ze binnen enkele minuten een vertrouwde kalme staat kunnen oproepen. Dit is enorm waardevol, want het betekent dat de patiënt een instrument heeft om zelfstandig bijvoorbeeld een pijnaanval of paniekmoment aan te pakken, zonder direct afhankelijk te zijn van een ander of van medicatie. Zoals een onderzoeker het omschreef: hypnose (en met name zelfhypnose) “bekrachtigt de zelf-genezende vermogens van de patiënt en geeft het gevoel van controle terug” pmc.ncbi.nlm.nih.gov. Dit is precies wat je wilt bereiken in de ondersteuning van iemand met een ernstige ziekte.

In de praktijk is de combinatie van professionele sessies en zelfhypnose ideaal. Vaak zal een hypnotherapeut een paar intensieve sessies doen om iemand op weg te helpen – bijvoorbeeld rondom een chemokuur of ter voorbereiding op een operatie – en tegelijkertijd de persoon trainen in zelfhypnose voor thuisgebruik. De patiënt kan dan dagelijks zelf aan de slag en heeft de professional als achtervang voor moeilijkere issues of verdieping. Er zijn ook groepen of workshops waar (ex-)patiënten samen leren hoe ze hypnose kunnen inzetten voor hun welzijn.

Ten slotte moet nogmaals benadrukt worden dat men altijd de reguliere behandelingen moet blijven volgen. Hypnose is een aanvullende ondersteuning. Overleg ook met uw arts als u hypnotherapie wil proberen; de meeste artsen staan er positief tegenover als onderdeel van integratieve zorg, zeker nu studies aantonen dat het veilig en effectief kan zijn voor symptoombestrijding mayoclinic.org.

Conclusie

Kanker en de behandeling ervan brengen vaak een scala aan klachten met zich mee – zowel fysiek als mentaal. Hypnose kan in al deze fasen van het proces veel betekenen als ondersteuning. Uit kwalitatief hoogstaand onderzoek (RCT’s en meta-analyses) blijkt dat hypnose in staat is om pijn te verlichten, misselijkheid te verminderen, angst en stress te doen afnemen, en mogelijk zelfs vermoeidheid en slaapkwaliteit te verbeteren bij mensen met kanker pubmed.ncbi.nlm.nih.gov bmccancer.biomedcentral.com. Het is geen wondermiddel en absoluut geen vervanging van medische behandelingen, maar wel een krachtige aanvullende techniek die de kwaliteit van leven kan verhogen.

Hypnose onderscheidt zich doordat het patiënten hun eigen kracht laat (her)ontdekken: door middel van ontspanning en verbeelding leren zij zelf invloed uit te oefenen op wat er in hun lichaam en geest gebeurt. In een ziekteproces dat vaak als een rollercoaster voelt, geeft hypnose mensen een gevoel van regie terug over hun eigen welzijn. En dit gebeurt op een veilige manier, zonder farmacologische bijwerkingen pmc.ncbi.nlm.nih.gov.

Voor vrijwel alle besproken effecten geldt dat hypnose het beste werkt in samenwerking met de reguliere zorg. De modernste visie op kankerzorg is integratieve zorg: reguliere behandelingen (zoals chirurgie, chemo, bestraling, immunotherapie) plus aanvullende bewezen interventies voor symptoommanagement mayoclinic.org. Hypnose past precies in dit plaatje. Zo raadt de Mayo Clinic hypnose aan voor klachten als angst, pijn, stress en anticipatoire misselijkheid bij kanker mayoclinic.org. Dit soort aanbevelingen onderstreept dat hypnose niet langer in het alternatieve hoekje staat, maar een plaats krijgt binnen totale zorg.

Als u of een naaste te maken heeft met kanker en nieuwsgierig bent naar hypnose, is het belangrijk dit op een verantwoorde manier te benaderen. Zoek een gecertificeerde hypnose-beoefenaar met ervaring in medische settings, of raadpleeg platforms zoals de HypnoseCommunity voor betrouwbare zelfhulp-audio’s hypnosiscommunity.net. Bespreek uw plannen gerust met uw oncoloog of huisarts; steeds vaker zullen zij openstaan voor integratieve methoden. Let erop dat er geen valse verwachtingen worden geschept – hypnose kan veel steun geven, maar pretendeert niet de ziekte zelf te genezen.

De kernboodschap is hoopgevend: we kunnen al zo veel doen om de last van kanker draaglijker te maken. Hypnose is een waardevol onderdeel van die toolbox. Of het nu gaat om een moment van diepe ontspanning temidden van chaos, het wegtoveren van pijn zonder extra pillen, het kalmeren van een misselijke maag, of het hervinden van innerlijke rust – hypnose kan een wereld van verschil betekenen voor mensen die geconfronteerd zijn met kanker. Gezien de vooruitgang in wetenschappelijk onderzoek mogen we verwachten dat hypnose een nog stevigere plek krijgt in de ondersteunende oncologische zorg in de toekomst. Voor nu is het belangrijk dat alle betrokkenen – patiënten, zorgprofessionals en naasten – weten dat deze mogelijkheden er zijn. Blijf weg van onbewezen “genezingen”, maar omarm datgene waarvoor steeds meer bewijs is dat het werkt: helpen kunnen we zeker, en hypnose bij kanker is daar een prachtig voorbeeld van.